"Παρά το γεγονός ότι το όνειρο είναι ένα πολύ παράξενο φαινόμενο και ένα ανεξήγητο μυστήριο, πολύ πιο ανεξήγητο είναι το μυστήριο και η προοπτική που το μυαλό μας προσδίδει σε ορισμένα αντικείμενα και πτυχές της ζωής."
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Το σουρεαλιστικό κίνημα γεννήθηκε στο Παρίσι από μια μικρή ομάδα συγγραφέων και καλλιτεχνών που προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν το ασυνείδητο ως το μέσο που θα ελευθερώσει τη δύναμη της φαντασίας. Περιφρονώντας τον ορθολογισμό και το λογοτεχνικό ρεαλισμό, και έντονα επηρεασμένοι από τον Sigmund Freud (Σίγκμουντ Φρόιντ), οι Σουρεαλιστές πίστευαν ότι το συνειδητό μυαλό κατέστειλε τη δύναμη της φαντασίας, βαραίνοντάς την με ταμπού. Επηρεασμένοι και από τον Karl Marx (Καρλ Μαρξ), ήλπιζαν ότι η ψυχή είχε τη δύναμη να αποκαλύψει τις αντιφάσεις στον καθημερινό κόσμο και να πυροδοτήσει την επανάσταση. Η έμφασή τους στη δύναμη της φαντασίας τους βάζει στην παράδοση του Ρομαντισμού,αλλά σε αντίθεση με τους προηγουμένους τους, πίστευαν ότι οι αποκαλύψεις θα μπορούσαν να βρεθούν στο δρόμο και στην καθημερινή ζωή. Η ώθηση των Σουρεαλιστών να προσδιορίσουν το υποσυνείδητο μυαλό και το ενδιαφέρον τους για το μύθο και τον πρωτογονισμό, προχώρησε διαμορφώνοντας τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, και παρέμειναν, έχοντας μεγάλη επιρροή μέχρι και σήμερα.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΑΡΧΗ
Αν και το σουρεαλιστικό κίνημα ιδρύθηκε επίσημα το 1924, ο όρος επινοήθηκε για πρώτη φορά το 1917, όταν ο Guillaume Apollinaire (Γκιγιώμ Απολινέρ) τον χρησιμοποίησε στις σημειώσεις του προγράμματος για το μπαλέτο Parade, με μουσική από τον Erik Satie (Ερίκ Σατί), σενάριο του Jean Cocteau (Ζαν Κοκτώ), κοστούμια και σκηνικά του Pablo Picasso (Πάμπλο Πικάσο) και χορογραφία του Leonide Massine (Λεονίντ Μασίν). Ξεκίνησε ως μια λογοτεχνική ομάδα, έντονα συνδεδεμένη με το κίνημα του Ντανταϊσμού (Dada) και εμφανίστηκε στον απόηχο της κατάρρευσής του στο Παρίσι, όταν η προθυμία του André Breton να δώσει σκοπό στην ομάδα συγκρούστηκε με τον αντι-αυταρχισμό του Tristan Tzara (Τριστάν Τζαρά). Ο Breton - ο οποίος κατά καιρούς έχει περιγραφεί ως ο "Πάπας" του Σουρεαλισμού - θα συνέχιζε να είναι η πιο σημαντική προσωπικότητα του κινήματος, ο ιμπρεσάριος του οποίου η ισχυρή ηγεσία έδωσε τη συνοχή του κινήματος, μέσα από τις πολλές μετενσαρκώσεις του μέχρι τη διάλυσή του το 1966.
ΙΔΕΕΣ & ΎΦΟΣ
Ο Σουρεαλισμός συμμεριζόταν μεγάλο μέρος του αντι-ορθολογισμού του Ντανταϊσμου, το κίνημα από το οποίο προήλθε. Ωστόσο, ο Breton, ο οποίος ήταν μέρος της ομάδας Dada, ήθελε τη συγκρότηση ενός κινήματος, στο οποίο οι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να ενωθούν προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για τον πόλεμο, προσεγγίζοντας υποσυνείδητες σκέψεις. Οι πρώτοι παρισινοί Σουρεαλιστές οργάνωναν ομαδικές δραστηριότητες ως μια ανάπαυλα από τις βίαιες πολιτικές καταστάσεις και με σκοπό να αντιμετωπίσουν την ανησυχία που ένιωθαν για τις αβεβαιότητες του κόσμου. Οι Σουρεαλιστές ενδιαφέρονταν να εκθέσουν τον πολύπλοκο και καταπιεσμένο εσωτερικό κόσμο της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας και της βίας, και το ενδιαφέρον για τα θέματα αυτά ενίσχυσε μια υπερβατική συμπεριφορά. Πολλοί από τους καλλιτέχνες υποβλήθηκαν σε ψυχανάλυση για να μελετήσουν και να ξεριζώσουν τα λανθάνοντα συναισθήματά τους και συμπεριφορές τους, ως θεραπεία για αυτό που θεωρείται ότι είναι οι περιοριστικοί και καταπιεσμένοι κώδικες και ήθη της κοινωνίας.
Οι Σουρεαλιστές έκαναν δημιουργικά έργα που εξέθεταν τις βαθύτερες σκέψεις τους με περίεργους, συμβολικούς τρόπους, προκειμένου να αποκαλύψουν τις ανησυχίες τους και να τις αντιμετωπίσουν αναλυτικά με οπτικά μέσα. Απεικόνιζαν ονειρικές εικόνες και αρχετυπικά σύμβολα που προέρχονταν από το ασυνείδητό τους. Η αισθητική του κολάζ ήταν σημαντική για τους Σουρεαλιστές, καθώς πίστευαν ότι άγγιζε το υποσυνείδητο, δημιουργώντας απίθανες αντιπαραθέσεις χρησιμοποιώντας εικόνες, αποθηκευμένες στο μυαλό από τη λαϊκή κουλτούρα. Εφάρμοζαν το κολάζ σε κάθε μέσο και χρησιμοποιούσαν ακόμα και φιλμ.
Άνοδος και παρακμή του Σουρεαλισμού
Αν και ο Σουρεαλισμός ξεκίνησε στη Γαλλία, τα στελέχη του μπορούν να εντοπιστούν στην τέχνη σε όλο τον κόσμο. Ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1930 και του 1940, πολλοί καλλιτέχνες πέρασαν στην τροχιά του, καθώς η αυξανόμενη πολιτική αναταραχή και ένας δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος τροφοδοτούσαν τους φόβους ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός ήταν σε κατάσταση κρίσης και κατάρρευσης. Η μετανάστευση πολλών Σουρεαλιστών στις Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου διέδωσε ακόμη περισσότερο τις ιδέες τους. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο, η άνοδος του Υπαρξισμού (Existentialism) προκάλεσε τις ιδέες της ομάδας. Και στις τέχνες, οι Αφηρημένοι Εξπρεσιονιστές σφετερίστηκαν την κυριαρχία των Σουρεαλιστών, πρωτοπορώντας με νέες τεχνικές για την αναπαράσταση του ασυνείδητου. Ο Breton ενδιαφερόταν όλο και περισσότερο για τον επαναστατικό πολιτικό ακτιβισμό ως πρωταρχικό στόχο του κινήματος. Το αποτέλεσμα ήταν η διασπορά του αρχικού κινήματος σε μικρότερες ομάδες καλλιτεχνών. Οι οπαδοί του Breton, όπως ο Roberto Matta, (Ρομπέρτο Μάτα), πίστευαν ότι η τέχνη ήταν εγγενώς πολιτική. Άλλοι, όπως οι Yves Tanguy (Υβ Τανγκί), Max Ernst (Μαξ Ετνστ), και Dorothea Tanning (Ντοροθία Τάνινγκ), παρέμεινε στην Αμερική για να διαχωριστούν από τον Breton. Ο Salvador Dalí, επίσης, αποσύρθηκε στην Ισπανία, πιστεύοντας στην κεντρικότητα του ατόμου στην τέχνη.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός
Το 1936, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης οργάνωσε μια έκθεση με τίτλο Φανταστική Τέχνη, Νταντά, Σουρεαλισμός (Fantastic Art, Dada, Surrealism) και πολλοί Αμερικανοί καλλιτέχνες εντυπωσιάστηκαν έντονα από αυτή. Μερικοί, όπως ο Jackson Pollock (Τζάκσον Πόλοκ), άρχισαν να πειραματίζονται με τον αυτοματισμό (θεωρία ότι το σώμα είναι μια μηχανή που οι λειτουργίες της συνοδεύονται, αλλά δεν ελέγχονται από τη συνείδηση) και με εικόνες, που έμοιαζαν να προέρχονται από το ασυνείδητο - πειράματα που αργότερα θα οδηγούσαν στους "σταγμένους" πίνακές του ("drip" paintings). Ο Robert Motherwell (Ρόμπερτ Μάδεργουελ), ομοίως, λέγεται ότι είχε "κολλήσει μεταξύ των δύο κόσμων" της αφαίρεσης και του αυτοματισμού.
Η Νέα Υόρκη έκλεψε γρήγορα τα φώτα από το Παρίσι ως το αναδυόμενο κέντρο μιας νέας πρωτοπορίας, η οποία θα ευνοούσε το άγγιγμα του ασυνείδητου μέσω της αφαίρεσης, σε αντίθεση με τα "ζωγραφισμένα στο χέρι όνειρα" του Salvador Dalí. Η έκθεση των επηρεασμένων από το Σουρεαλισμό καλλιτεχνών (Rothko, Gottlieb, Motherwell, Baziotes, Hoffman, Still και Pollock) της Peggy Guggenheim (Πέγκι Γκούγκενχαϊμ) το 1942 παράλληλα με τους Ευρωπαίους καλλιτέχνες Miró, Klee, και Masson, υπογραμμίζει την ταχύτητα με την οποία οι σουρεαλιστικές έννοιες διαδόθηκαν μέσω της καλλιτεχνικής κοινότητας της Νέας Υόρκης.
Φεμινισμός και γυναικείος Σουρεαλισμός
Οι Σουρεαλιστές συχνά απεικονίζονται ως μια στενά δεμένη ομάδα ανδρών και η τέχνη τους συχνά οραματίστηκε τις γυναίκες ως το άγριο "άλλο" για τον καλλιεργημένο, λογικό κόσμο. Εργασίες ιστορικών της φεμινιστικής τέχνης έχουν διορθώσει αυτή την εντύπωση, όχι μόνο αναδεικνύοντας τον αριθμό των γυναικών που έδρασαν στην ομάδα, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1930, αλλά και αναλύοντας τα στερεότυπα των φύλων σε πολλά έργα της σουρεαλιστικής τέχνης. Φεμινίστριες κριτικοί τέχνης, όπως οι Dawn Ades, Mary Ann Caws και Whitney Chadwick, έχουν αφιερώσει πολλά βιβλία και εκθέσεις σε αυτό το θέμα.
Ενώ οι περισσότεροι από τους άνδρες Σουρεαλιστές, ειδικά οι Hans Bellmer, Μαn Ray και Salvador Dalí, επανειλημμένα αλλοίωσαν τη γυναικεία μορφή και απεικόνισαν τις γυναίκες ως μούσες, όπως οι άνδρες καλλιτέχνες είχαν για αιώνες κάνει, οι γυναίκες του Σουρεαλισμού όπως οι Claude Cahun, Unica Zurn , Lee Miller, Leonora Carrington και Dorothea Tanning, προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την προβληματική εκδοχή της ψυχανάλυσης, που συχνά απέρριπτε τις γυναίκες ως κάτι τερατώδες. Έτσι, πολλές γυναίκες, που ασπάστηκαν το Σουρεαλισμό, πειραματίστηκαν και απεικόνισαν τους εαυτούς τους ως ζώα ή μυθικά πλάσματα.
ΦΡΑΣΕΙΣ
"Αγαπημένη φαντασία, αυτό που μου αρέσει περισσότερο σε εσένα είναι η αμείλικτή σου ποιότητα."
- André Breton
"Σε αντίθεση με τους διαδεδομένους ελλιπείς ορισμούς, ο Σουρεαλισμός δεν είναι ένα αισθητικό δόγμα, ούτε ένα φιλοσοφικό σύστημα, ούτε μια απλή λογοτεχνική ή καλλιτεχνική σχολή. Πρόκειται για μια αδυσώπητη εξέγερση εναντίον ενός πολιτισμού, που περιορίζει όλες τις ανθρώπινες φιλοδοξίες σε αξίες της αγοράς, θρησκευτικές απάτες, καθολική ανία και μιζέρια."
- Franklin Rosemont, από το ο André Breton και οι Πρώτες Αρχές του Σουρεαλισμού (André Breton and the First Principles of Surrealism)
"Η δημιουργικότητα είναι αυτή η θαυμάσια ικανότητα να αρπάζεις αμοιβαία διακριτές πραγματικότητες και να σχεδιάζεις μια σπίθα από την αντιπαράθεση τους."
- Max Ernst
"Θέτοντας την ψυχική ζωή στην υπηρεσία της επαναστατικής πολιτικής, ο Σουρεαλισμός προκάλεσε δημοσίως την επιμονή του πρωτοπόρου μοντερνισμού τέχνη για την τέχνη. Αλλά ο Σουρεαλισμός αγωνίστηκε, επίσης, κατά των κοινωνικών κατεστημένων - εκκλησία, κράτος, οικογένεια - που ρυθμίζουν τη θέση των γυναικών στο πατριαρχικό πλαίσιο. Προσφέροντας μερικές γυναίκες την πρώτη θέση τους για την καλλιτεχνική και κοινωνική αντίσταση, έγινε το πρώτη μοντέρνο κίνημα στο οποίο μια ομάδα γυναικών μπορούσε να διερευνήσει τη γυναικεία υποκειμενικότητα και να δώσει μορφή (διστακτικά όμως) σε ένα γυναικείο ιδανικό."
-Whitney Chadwick, από το Γυναίκες, Σουρεαλισμός, και Αυτο-Αναπαράσταση (Women, Surrealism, and Self-Representation)
