ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο όρος Μινιμαλισμός (Minimalism) εξελίχθηκε τον τελευταίο μισό αιώνα για να συμπεριλάβει έναν τεράστιο αριθμό καλλιτεχνικών μέσων και οι προηγηθέντες του στις εικαστικές τέχνες μπορούν να αναζητηθούν ανάμεσα στους Mondrian (Μοντριάν), van Doesburg (Bαν Ντέσμπουργκ), Reinhardt (Ράιναρντ) και τις μονοχρωμίες του Malevich (Μάλεβιτς). Αλλά γεννήθηκε ως ένα αυτοσυνείδητο κίνημα στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 1960. Οι ηγετικές φιγούρες του - Donald Judd (Ντόναλντ Τζαντ), Frank Stella (Φρανκ Στέλα), Robert Morris (Ρόμπερτ Μόρις) και Carl Andre (Καρλ Αντρέ) - δημιούργησαν αντικείμενα που θολώνουν, συχνά, τα όρια μεταξύ ζωγραφικής και γλυπτικής και χαρακτηρίζονταν από τις ενιαίες, γεωμετρικές φόρμες και τα βιομηχανικά υλικά. Εστιάζοντας στην ψυχρή ανωνυμία παρά στη θερμή εκφραστικότητα της προηγούμενης γενιάς των ζωγράφων, οι Μινιμαλιστές προσπάθησαν να αποφύγουν τους μεταφορικούς συνειρμούς, τους συμβολισμούς και τις προτάσεις της πνευματικής υπερβατικότητας.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΑΡΧΗ
Στn Νέα Υόρκη στα τέλη της δεκαετίας του 1950, οι νέοι καλλιτέχνες όπως οι Donald Judd, Robert Morris και Dan Flavin (Νταν Φλάβιν) ζωγράφιζαν στην τότε κυρίαρχη διάθεση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού και άρχιζαν να εκθέτουν σε μικρότερες αίθουσες σε όλη την πόλη. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1960, πολλοί από αυτούς τους καλλιτέχνες είχαν εγκαταλείψει τη ζωγραφική για χάρη αντικειμένων που φαίνονταν ούτε πίνακες ούτε γλυπτά με τη συμβατική έννοια του όρου. Για παράδειγμα, οι Μαύροι Πίνακες (Black Paintings) του Frank Stella (μια σειρά με τεράστια επιρροή, του 1959-60), ήταν πολύ παχύτεροι από ότι οι συμβατικοί καμβάδες, και αυτό τόνιζε την υλικότητά τους και την αντικειμενο-κεντρικότητά τους, σε αντίθεση με τη λεπτή ποιότητα των απλών καμβάδων. Σε άλλα πρώιμα μινιμαλιστικά έργα χρησιμοποιήθηκαν μη καλλιτεχνικά υλικά όπως το κόντρα πλακέ, άχρηστα μέταλλα και λαμπτήρες φθορισμού.
Πολλά ονόματα έχουν κυκλοφορήσει για να χαρακτηρίσουν αυτή τη νέα τέχνη, από το ABC art (ΑΒC τέχνη) και Reductive Art (Αφαιρετική τέχνη) στο literalism (κυριολεξία) και systemic painting (συστημική ζωγραφική). Ο Μινιμαλισμός ήταν ο όρος που τελικά επικράτησε, ίσως επειδή περιγράφει καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο οι καλλιτέχνες περιόρισαν την τέχνη στον ελάχιστο αριθμό χρωμάτων, σχημάτων, γραμμών και υφής. Ωστόσο, ο όρος απορρίφθηκε από πολλούς καλλιτέχνες που συνήθως συνδέονται με το κίνημα - ο Judd, για παράδειγμα, αισθάνθηκε ότι ο τίτλος ήταν υποτιμητικός. Προτίμησε τον όρο "πρωτογενείς δομές" (primary structures), που κατέληξε να είναι ο τίτλος σε μια ομαδική έκθεση ορόσημο, στο Εβραϊκό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1966, και συγκέντρωσε πολλούς από εκείνους που ήταν σημαντικοί για το κίνημα, συμπεριλαμβανομένων των Sol LeWitt (Σολ Λεβίτ), Dan Flavin, Robert Morris, Carl Andre και Donald Judd, αν και περιλαμβάνονταν και κάποιοι που ήταν δευτερεύοντες, όπως οι Ellsworth Kelly (Ελσγουέρθ Κέλι) και Anthony Caro (Άντονι Κάρο).
ΙΔΕΕΣ & ΎΦΟΣ
Το ενδιαφέρον των Μινιμαλιστών να εξαλείψουν σημάδια της πνευματικής ιδιοκτησίας από το καλλιτεχνικό έργο τους (χρησιμοποιώντας απλές, γεωμετρικές φόρμες και φλερτάροντας με την εμφάνιση των βιομηχανικών προϊόντων) οδήγησε, αναπόφευκτα, στην αίσθηση ότι η ουσία του αντικειμένου δε βρίσκεται "μέσα του", αλλά μάλλον στην επιφάνειά του - προέκυψε από την αλληλεπίδραση του θεατή με το αντικείμενο. Αυτό οδήγησε σε μια νέα εστίαση του φυσικού χώρου, στον οποίο το έργο τέχνης είχε στηθεί. Εν μέρει, αυτή η εξέλιξη είναι εμπνευσμένη από τα γραπτά του Maurice Merleau-Ponty σχετικά με τη φαινομενολογία, ιδίως, το βιβλίο του με τίτλο "Η φαινομενολογία της αντίληψης" (The Phenomenology of Perception), το 1945.
Εκτός από τους γλύπτες, ο Μινιμαλισμός συνδέεται επίσης με μερικούς βασικούς αφαιρετικούς ζωγράφους, όπως ο Frank Stella και, εκ των υστέρων, ο Barnett Newman. Οι καλλιτέχνες αυτοί ζωγράφιζαν πολύ απλούς καμβάδες που θεωρήθηκαν μινιμαλιστικοί, λόγω της απλοϊκής σύνθεσή τους. Χρησιμοποιώντας μόνο τη γραμμή, συμπαγή, καθαρά χρώματα και, στην περίπτωση του Stella, γεωμετρικές φόρμες και καμβάδες σε σχήματα, οι καλλιτέχνες αυτοί συνδύασαν χρώμα και καμβά με τέτοιο τρόπο, ώστε τα δύο έγιναν αδιαχώριστα.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο Μινιμαλισμός είχε αρχίσει να δείχνει σημάδια διάλυσης ως κίνημα, καθώς διάφοροι καλλιτέχνες, οι οποίοι υπήρξαν σημαντικοί στην πρώιμη ανάπτυξη του, άρχισαν να κινούνται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Παράλληλα το κίνημα δεχόταν, επίσης, ισχυρές επιθέσεις. Η πιο σημαντική από αυτές θα ήταν ένα δοκίμιο του Michael Fried με τίτλο "Art and Objecthood" (Η Τέχνη και η περίοδος του Αντικειμένου), που δημοσιεύθηκε στο Artforum το 1967. Παρά το γεγονός ότι φαίνεται να επιβεβαιώνει τη σημασία του κινήματος ως ένα σημείο καμπής στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης, ο Fried ήταν ανήσυχος με αυτό που προανάγγειλε. Αναφερόμενος στο κίνημα ως "literalism" (κυριολεξία) και σε εκείνους που το δημιούργησαν ως "literalists", κατηγόρησε καλλιτέχνες όπως οι Judd και Morris ότι σκόπιμα συνέχεαν τις κατηγορίες της τέχνης και των απλών αντικειμένων. Σύμφωνα με τον Fried, το έργο αυτών των καλλιτεχνών δεν ήταν καλλιτεχνικό, αλλά μια πολιτική και / ή ιδεολογική δήλωση σχετικά με τη φύση της τέχνης. Ο Fried υποστήριξε ότι απλά και μόνο επειδή οι Judd και Morris στοίχησαν αντικείμενα μη-τέχνης σε ένα τρισδιάστατο πεδίο και το ανακήρυξαν τέχνη, αυτό δεν είναι, απαραίτητα, τέχνη. Η τέχνη είναι τέχνη και ένα αντικείμενο είναι ένα αντικείμενο, ισχυρίστηκε ο Fried.
Καθώς η δεκαετία του 1960 προχωρούσε, διαφορετικά παρακλάδια του Μινιμαλισμού άρχισαν να σχηματίζονται. Στην Καλιφόρνια, το κίνημα "Φως και Χώρος" (Light and Space) είχε επικεφαλής τον Robert Irwin (Ρόμπερτ Ίργουιν), ενώ σε τεράστιες περιοχές παρθένας γης σε όλη την επικράτεια των ΗΠΑ, καλλιτέχνες της γης (Land artists) όπως οι Robert Smithson και Walter de Maria (Γουόλτερ ντε Μαρία) μετέφεραν εξολοκλήρου την τέχνη από το στούντιο και μετέτρεψαν την ίδια τη γη σε ένα έργο τέχνης. Αυτό το επίτευγμα όχι μόνο έκανε περισσότερο ασαφή τα όρια μεταξύ τέχνης και αντικειμένου, αλλά επαναπροσδιόρισε τους πιο συμβατικούς ορισμούς της γλυπτικής.
Η σημασία της επίθεσης του Michael Fried στο κίνημα εξακολουθεί να συζητείται και, στο βαθμό που, όπως ο κριτικός Hal Foster το έθεσε, ο Μινιμαλισμός αποτελεί την "ουσία" ή το σημείο καμπής στην ιστορία του μοντερνισμού, το κίνημα παραμένει ισχυρό και με τεράστια επιρροή ως σήμερα. Ωστόσο, ορισμένοι κριτικοί αμφισβήτησαν τη φήμη ορισμένων ηγετικών φυσιογνωμιών, όπως ο Donald Judd: ειδικότερα, οι φεμινιστές έχουν επικρίνει αυτό που βλέπουν, ως μια ρητορική της δύναμης, στη λιτότητα και την πνευματικότητα του ύφους. Στην πραγματικότητα, είναι το κληροδότημα του κινήματος που ακολούθησε τα ίχνη του Μινιμαλισμού, και που συχνά αποδόθηκε με τον όρο "Μετα-Μινιμαλισμός" (Post-Minimalism) (Τέχνη της Γης, Εκκεντρική Αφαίρεση και άλλες εξελίξεις), που είναι πιο σημαντικό.
ΦΡΑΣΕΙΣ
"Ένα σχήμα, ένας όγκος, ένα χρώμα, μία επιφάνεια είναι κάτι από μόνο του. Δε θα έπρεπε να αποκρύπτεται ως μέρος ενός αρκετά διαφορετικού συνόλου."
- Donald Judd
