"Αν τα δέντρα φαίνονται κίτρινα στον καλλιτέχνη, τότε με ένα φωτεινό κίτρινο πρέπει να αποδοθούν."
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Φωβισμός (Fauvism) ήταν το πρώτο καλλιτεχνικό ρεύμα του εικοστού αιώνα στη σύγχρονη τέχνη. Εμπνευσμένο από τα παραδείγματα των van Gogh (Βαν Γκoγκ), Gauguin (Γκογκέν), Seurat (Σερά) και Cézanne (Σεζάν), αναπτύχθηκε από μια χαλαρά συνδεδεμένη ομάδα Γάλλων ζωγράφων με κοινά ενδιαφέροντα. Ο Henri Matisse (Ανρί Ματίς) ήταν αυτός, που τελικά αναγνωρίστηκε ως ο ηγέτης των "Θηρίων" (Les Fauves ή The Wild Beasts), και όπως όλη η ομάδα, έδωσε έμφαση στη χρήση του έντονου χρώματος, χρησιμοποιώντας το ως όχημα για την περιγραφή του φωτός και του χώρου, καθώς, και για την έκφραση της συναισθηματικής κατάστασης του καλλιτέχνη. Αναφορικά με αυτά, ο Φωβισμός αποδείχθηκε ότι ήταν ένας σημαντικός πρόδρομος για τον Κυβισμό και τον Εξπρεσιονισμό και μια έμπνευση για τους μελλοντικούς τρόπους της αφαίρεσης.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΑΡΧΗ
Στα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, οι Μετα-Ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι όπως οι van Gogh, Gauguin, Seurat, και Cézanne θεωρήθηκαν οι ηγέτες της πρωτοπόρας τέχνη. Συλλογικά, οι πειραματισμοί τους σχετικά με την εφαρμογή της μπογιάς, το θέμα, τη μορφή και, το σημαντικότερο, το καθαρό αμιγές χρώμα, ήταν ο σπόρος που έφερε στο προσκήνιο το Φωβισμό.
Ο Henri Matisse αναπτύσσει το ύφος του
Ο Matisse, ο κύριος ιδρυτής του Φωβισμού, ήταν, όπως και πολλοί από τους σύγχρονούς του, μεγάλος θαυμαστής του Συμβολιστή ζωγράφου Gustave Moreau. Στα τελευταία χρόνια του δέκατου ένατου αιώνα, η πεποίθηση του Moreau ότι η προσωπική έκφραση ήταν ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά ενός μεγάλου ζωγράφου, είχε πολύ μεγάλη επιρροή για τον Matisse, ο οποίος απομακρύνθηκε από τη χρήση των λεπτών αποχρώσεων αναμεμειγμένων χρωμάτων και άρχισε να εφαρμόζει φωτεινά, αμιγή χρώματα στα έργα ζωγραφικής του, ως μέσο προσωπικής έκφρασης.
Επίσης, σημαντική επιρροή για το νεαρό Matisse ήταν οι εφαρμοζόμενες τεχνικές και η οπτική γλώσσα του Πουαντιγισμού (Pointillism) που είχε γίνει η αιχμή του δόρατος για τον συμπατριώτη του Georges Seurat. Παρά το γεγονός ότι ο Matisse δεν εφάρμοσε τη θεωρία του Πουαντιγισμού στο δικό του έργο, η μοναδική τεχνική του Seurat να εφαρμόζει πολύ μικρές κουκκίδες χρώματος σε διαφορετικές αποχρώσεις για να δημιουργήσει έναν αρμονικό οπτικό τόνο, ήταν κάτι που γοήτευσε τον Matisse, και, σε μεγάλο βαθμό, τον οδήγησε να αναπτύξει τη "χρωματική δομή" ή τις μεγάλες περιοχές χρώματος, που εξυπηρετούσαν τη δημιουργία ενός σκόπιμου, διακοσμητικού αποτελέσματος και την απόδοση της διάθεσης.
Το 1905, ο Matisse κάλεσε τον André Derain να τον επισκεφθεί στη μικρή πόλη της Collioure, ένα γραφικό ψαρολίμανο στη νότια Γαλλία, όπου ο Matisse είχε εγκατασταθεί μετά την αποχώρησή του από το Παρίσι. Οι δύο άνδρες πέρασαν το καλοκαίρι δουλεύοντας και ωριμάζοντας το ύφος και την τεχνική τους. Ενώ πάρα πολλοί πίνακες είχαν παραχθεί εκείνη την περίοδο, ένα ξεχωριστό κομμάτι είναι ο πίνακας Olive Trees, Collioure (Τα ελαιόδεντρα, Κολιέρ) - 1905) του Matisse, όπου ο καλλιτέχνης εφάρμοσε, με φίνο τρόπο, μικρές πινελιές καθαρού χρώματος για να δημιουργήσετε μια σύνθεση που είναι τόσο παραστατική όσο και αφηρημένη. Λαμβάνοντας υπόψη τον όγκο της πρώιμης δουλειάς του Matisse, καθώς και των άλλων Φωβιστών, ο πίνακας αυτός μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο, οριστικά, έργο τέχνης του Φωβισμού.
Αργότερα την ίδια χρονιά, το Salon d' Automne (Έκθεση του Φθινοπώρου) διοργάνωσε μια έκθεση στο Grand Palais του Παρισιού. Συμπεριλήφθηκαν αρκετά έργα των Matisse, Derain, Maurice de Vlaminck, και Albert Marquet. Αν και η δουλειά τους έλαβε χλιαρή ανταπόκριση από το κοινό, τα έργα που εκτέθηκαν ήταν ιδιαίτερα ξεχωριστά, ειδικά στη χρήση των τολμηρών, ζωντανών χρωμάτων και την εφαρμογή του χρώματος με αδρές πινελιές. Στην έκθεση περιλαμβανόταν και μια, κατά τον ιταλικό τρόπο φτιαγμένη, προτομή από τον Marquet, που η εγγύτητά της με τα έργα των Φωβιστών παρακίνησε τον κριτικό Louis Vauxcelles να περιγράψει τη σκηνή σαν εκείνη του "Donatello ανάμεσα στα θηρία" ("Donatello parmi les fauves"). Έτσι επινοήθηκε η ονομασία Fauve (θηρία).
ΙΔΕΕΣ & ΎΦΟΣ
Χρωματική δομή
Η ενασχόληση των Φωβιστών με την απόδοση της επιφάνειας, το χρώμα και την προσωπική έκφραση σήμαινε ότι, γενικά, τους απασχολούσε λιγότερο η μοναδικότητα του θέματός τους. Οι Ιμπρεσιονιστές και οι Μετα-Ιμπρεσιονιστές είχαν απεικονίσει σκηνές της σύγχρονης ζωής, στα café και τα σοκάκια του Παρισιού, και οι Εξπρεσιονιστές θα έκαναν το ίδιο στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, ζωγραφίζοντας σκηνές στους δρόμους του Βερολίνου και πορτρέτα από πόρνες και άλλους κοινωνικά απόβλητους. Οι Φωβιστές, όπως και οι van Gogh, Gauguin και Cézanne (όλοι, δικαιωματικά, επιδέξιοι με τα χρώματα), ήθελαν να ζωγραφίζουν αυτό που έβλεπαν και να μετατρέπουν αυτή την πράξη της ζωγραφικής σε ένα συναισθηματικό και, συχνά, αυθόρμητο ταξίδι· η δουλειά τους, μια καταγραφή από κάθε ταξίδι, προσδιοριζόταν από τα χρώματα και τις εμφανείς κινήσεις του πινέλου στον καμβά, τις "χειρονομίες".
Το έργο του Henri Matisse, ειδικότερα, του οποίου η εξέλιξη ως καλλιτέχνη είναι σχεδόν συνώνυμη με την ανάπτυξη του κινήματος του Φωβισμού, σε μεγάλο βαθμό επικεντρώθηκε στη λειτουργία του χρώματος ως μέσο προσωπικής έκφρασης. Το χρώμα, στην καθαρή και αμιγή του κατάσταση, αποτελούσε στο μυαλό του καλλιτέχνη μια μορφή καθαρής έκφρασης. Ένας ουρανός θα μπορούσε να είναι πορτοκαλί, ένα δέντρο βαθύ κόκκινο, ένα πρόσωπο οποιοσδήποτε συνδυασμός φαινομενικά συγκρουόμενων χρωμάτων, με το τελικό αποτέλεσμα να είναι μια εξ ολοκλήρου ανεξάρτητη αφαίρεση της αντίληψης του καλλιτέχνη, και όχι μια αφαίρεση της φυσικής φόρμας, όπως συνηθιζόταν στον Ιμπρεσιονισμό. Για καλλιτέχνες όπως ο Matisse, ο Derain και ο Vlaminck, το χρώμα, και ο συνδυασμός αυτού, αποτελούσε το μοναδικό θέμα, μορφή και ρυθμό της ζωγραφικής στο σύνολό της.
Φωβισμός και Εξπρεσιονισμός
Αυτό που ένωσε τους Φωβιστές πάνω απ' όλα ήταν η ρητή εστίασή τους στη χρήση του χρώματος προκειμένου να μεταφέρουν τη συναισθηματική έκφραση. Ο André Derain είπε κάποτε, "Χρησημοποίησα το χρώμα ως μέσο έκφρασης των συναισθημάτων μου και όχι για να αντιγράψω τη φύση." Αυτή η τάση μεταξύ των Φωβιστών, να δημιουργούν μια ελεύθερη παραμόρφωση της φόρμας και του χρώματος για να εκφράσουν τις ενδότερες αισθήσεις τους, είχε μεγάλη επιρροή στους Εξπρεσιονιστές, των οποίων το καλλιτεχνικό κίνημα αποδείχθηκε πολύ μεγαλύτερο σε διάρκεια ζωής και πιο συνεκτικό. Οι Γερμανοί Εξπρεσιονιστές, με επικεφαλής τον Ernst Ludwig Kirchner (Έρνστ Λούντβιχ Κίρχνερ) και τον Karl Schmidt-Rottluff (Καρλ Σμιντ-Ροτλουφ), ανέπτυξαν αυτή την πρακτική περαιτέρω, υποβαθμίζοντας τη χρήση των δομών καθαρού χρώματος στο έργο τους και τονίζοντας τη φυσική παραμόρφωση των θεμάτων τους, για να επικοινωνήσουν τις ψυχολογικές καταστάσεις τους.
Φωβισμός και Κυβισμός
Αρκετά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τους συναδέλφους του Φωβιστές, ένα σημαντικό μοτίβο στο πρώιμο έργο του Matisse ήταν η απεικόνιση των προσώπων, ιδιαίτερα εκείνο της συζύγου του στον πίνακα Πράσινη γραμμή, γνωστός και ως κα. Matisse (The Green Line ή Mme Matisse - 1905), και Μπλε Γυμνό (Blue Nude 1907), τα οποία δείχνουν σαφώς μια γοητεία από τα αφρικανικά γλυπτά. Αυτό είχε μια βαθιά επίδραση στον Pablo Picasso (δώδεκα χρόνια νεότερος του Matisse), ο οποίος ενσωμάτωσε αφρικανικές και ιβηρικές μάσκες στο δικό του έργο, συμπεριλαμβανομένου ενός αριθμού αυτοπροσωπογραφιών του και, κυρίως, του πίνακά του Δεσποινίδες της Αβινιόν (Les Demoiselles d'Avignon - 1907).
Την ίδια περίοδο, ο Georges Braque, ο οποίος υπήρξε ένας εν ενεργεία Φωβιστής για μια σύντομη αλλά σημαντική περίοδο, άρχισε να προτιμά μια πιο περιορισμένη χρωματική παλέτα, εστιάζοντας περισσότερο στις λεπτές διαβαθμίσεις του χρώματος, θυμίζοντας το ύφος του Cézanne. Αυτό οδήγησε τον Braque να γεμίζει τους καμβάδες του με μια σχεδόν υπερπλήρη αφθονία σχημάτων και μορφών, όπως και στο έργο του Δρόμος κοντά στο Estaque (Road near L' Estaque - 1908) το οποίο είναι αναμφισβήτητα ένας σημαντικός προάγγελος για την εξέλιξη του καλλιτέχνη στο ύφος του Κυβισμού.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Παρά την κάποια αρχική εχθρότητα από τους κριτικούς, πολλοί από τους Φωβιστές απολάμβαναν εμπορική επιτυχία μετά το Salon d' Automne (Έκθεση του Φθινοπώρου) του 1905, με επιπλέον εκθέσεις που διοργανώθηκαν τα επόμενα χρόνια, ιδίως στο Salon des Indépendants (Έκθεση των Ανεξάρτητων) το 1907, όπου η κύρια έλξη ήταν μια μεγάλη αίθουσα, που ονομάστηκε "Η φωλιά των Φωβιστών" (The Fauves' Den). Ωστόσο, από το 1908 οι Φωβιστές άρχισαν, μεμονωμένα, να πειραματίζονται σε διαφορετικές κατευθύνσεις: ο Braque άρχισε να αναπτύσσει τον Κυβισμό παράλληλα με τον Picasso· ο Derain φλέρταρε με το στυλ για σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ ο Vlaminck σκούρυνε τόσο την παλέτα του όσο και το θέμα του. Εν τω μεταξύ, καλλιτέχνες όπως οι Albert Marquet, Dufy, και Rouault - κανένας από τους οποίους δεν είχε τόσο μεγάλο αντίκτυπο στο Φωβισμό όσο ο Matisse ή ακόμη και ο Braque - εγκατέλειψαν το ύφος σχεδόν τόσο γρήγορα όσο το είχαν, αρχικά, υιοθετήσει.
Όπως και ο Braque, ο Matisse θα άλλαζε, επίσης, καλλιτεχνική κατεύθυνση, επηρεασμένος από τον Cézanne. (Το 1908 μια έκθεση του Cézanne στο Παρίσι βοήθησε να αναβιώσει ένα ευρύ ενδιαφέρον για το έργο του, και, κυρίως, για την επιμονή του στη φυσική τάξη και τη δομή. Κατά μία έννοια, η διάλυση του κινήματος του Φωβισμού μπορεί να αποδοθεί στον Cézanne.) Αντί να επικεντρώνεται στο χρώμα, ο Matisse είχε ως στόχο τη δημιουργία εντυπωσιακά απλών μορφών και σχημάτων, προσεκτικά ισορροπημένων και με μια ξεχωριστή έμφαση στην κίνηση και την έκφραση που περιείχαν μέσα τους. Η τεχνική αυτή θα ήταν μια σημαντική επιρροή για τον Hans Hofmann (Χανς Χόφμαν) και την ανάπτυξη της "push / pull" θεωρίας του (σύμφωνα με την οποία η ψευδαίσθηση του χώρου, του βάθους, ακόμα και της κίνησης πάνω στον καμβά μπορεί να αποδοθεί αφαιρετικά, χρησιμοποιώντας χρώμα και σχήμα, παρά αναπαραστατικές φόρμες). Αυτή η επίδραση του Matisse στον Hofmann θα ήταν σημαντική για την εισαγωγή των ιδεών των Φωβιστών στο περιβάλλον του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, που, αρχικά, έτεινε περισσότερο προς το Σουρεαλισμό και τον Κυβισμό.
Τελικά, οι Φωβιστές παρέμειναν μια ανόμοια ομάδα καλλιτεχνών. Η ταυτότητά τους ως ομάδα αναγνωρίστηκε με το χρόνο, αλλά σχεδόν αμέσως μόλις αυτό συνέβη, διασκορπίστηκαν. Ποτέ δεν παρουσίασαν ένα μανιφέστο, καθορίζοντας τους καλλιτεχνικούς σκοπούς τους, αν και οι "Σημειώσεις ενός ζωγράφου" (Notes of a Painter) του Matisse, γραμμένες το 1908, απηχούν πολλές από τις ανησυχίες τους.
ΦΡΑΣΕΙΣ
"Η βασική λειτουργία του χρώματος θα πρέπει να υπηρετεί την έκφραση όσο το δυνατόν καλύτερα. Τοποθετώ τους τόνους μου χωρίς ένα προμελετημένο σχέδιο. Εάν αρχικά, και πιθανόν χωρίς να το έχω αντιληφθεί, κάποιος χρωματικός τόνος με έχει δελεάσει ή σαγηνεύσει ιδιαίτερα."
- Henri Matisse, από το "Σημειώσεις ενός ζωγράφου"
"Κινούμαστε προς την ηρεμία μέσω της σημασίας των ιδεών και της μορφής... Οι λεπτομέρειες μειώνουν την καθαρότητα των γραμμών, βλάπτουν τη συναισθηματική ένταση, και εμείς επιλέγουμε να τις απορρίψουμε. Είναι θέμα μάθησης - και ίσως εκ νέου μάθησης του γραφικού χαρακτήρα των γραμμών. Ο στόχος της ζωγραφικής δεν είναι να αντικατοπτρίζει την ιστορία, επειδή αυτό μπορεί να αναζητηθεί στα βιβλία. Έχουμε μια ανώτερη αντίληψη. Μέσα από αυτή, ο καλλιτέχνης εκφράζει το εσωτερικό του όραμα."
- Henri Matisse
"Κάποιος μπορεί να μιλήσει για τη Σχολή των Ιμπρεσιονιστών επειδή τήρησαν ορισμένες αρχές. Για μας δεν υπήρχε τίποτα τέτοιο· εμείς απλώς θεωρήσαμε ότι τα χρώματά τους ήταν λίγο βαρετά."
-Kees van Dongen
