αρχική σελίδα

ΙΔΕΕΣ & ΎΦΟΣ

Η Γέφυρα: Kirchner, Schmidt-Rottluff, Heckel και Bleyl

Επηρεασμένα από καλλιτέχνες όπως οι Munch, van Gogh και Ensor, τα μέλη της ομάδας της Δρέσδη Η Γέφυρα (Die Brücke) προσπάθησαν να μεταφέρουν το ωμό συναίσθημα μέσα από προκλητικές εικόνες της σύγχρονης κοινωνίας. Απεικόνιζαν σκηνές με τους κάτοικους της πόλης, πόρνες και χορεύτριες στους δρόμους και τα νυχτερινά κέντρα, παρουσιάζοντας την παρακμή της γερμανικής κοινωνίας. Σε έργα όπως το Street, Berlin (Ο δρόμος, Βερολίνο - 1913) του Kirchner, τόνιζαν τη σύμφυτη με τη σύγχρονη κοινωνία αποξένωση και την απώλεια της πνευματική επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων της αστικής κουλτούρας· συμπολίτες είναι απομακρυσμένοι ο ένας από τον άλλο, ενεργώντας ως ένα είδος εμπορεύματος, όπως οι ιερόδουλες στην πρώτη γραμμή της σύνθεσης του Kirchner.

Σε αντίθεση με τις βουκολικές σκηνές του Ιμπρεσιονισμού και των ακαδημαϊκών σχεδίων του Νεοκλασικισμού, οι καλλιτέχνες της Γέφυρας χρησιμοποίησαν παραμορφωμένες φόρμες και αταίριαστα, αφύσικα χρώματα για να αποσπάσουν τη συναισθηματική αντίδραση του θεατή. Η ομάδα ήταν ενωμένη κάτω από μια αφαιρετική και πρωτόγονη αισθητική, μια αναβίωση των παλαιότερων μέσων και της μεσαιωνικής γερμανικής τέχνης, στην οποία χρησιμοποιήθηκαν γραφικές τεχνικές, όπως η ξυλογραφία, για τη δημιουργία ωμών, ακανόνιστων μορφών.

Η ομάδα δημοσίευσε μια ξυλογραφία μεγάλων διαστάσεων το 1906, με την ονομασία Programme (Πρόγραμμα), για να συνοδεύσει την πρώτη έκθεση των μελών της. Παρουσίαζε, συνοπτικά, τη ρήξη τους με τις επικρατούσες ακαδημαϊκές παραδόσεις, ζητώντας μια πιο ελεύθερη αισθητική, προσανατολισμένη προς το καινούριο. Αν και γραμμένη, κυρίως, από τον Kirchner, αυτή η αφίσα υπηρέτησε ως μανιφέστο, δηλώνοντας τα ιδανικά της Γέφυρας. Τα μέλη της ομάδας άντλησαν, σε μεγάλο βαθμό, έμπνευση από τα γραπτά του Γερμανού φιλοσόφου Friedrich Nietzsche (Φρίντριχ Νίτσε), τόσο από την άποψη του καλλιτεχνικού έργου τους όσο και της φιλοσοφικής βάσης τους. Το όνομά τους προήλθε από ένα απόσπασμα του έργου Τάδε έφη Ζαρατούστρα (Thus Spoke Zarathustra, 1883-1885), που δηλώνει, "Αυτό που είναι σπουδαίο στον άνθρωπο είναι ότι είναι μια γέφυρα και όχι ένα τέλος." Η ομάδα οργάνωσε εκθέσεις και συνεργάστηκε μέχρι το 1913, όταν ο Kirchner έγραψε το Χρονικό της Γέφυρας (Chronik der Brücke) και η συλλογική δραστηριότητά τους σταμάτησε.

Ο Γαλάζιος Καβαλάρης: Kandinsky, Macke, Klee και Marc

Οι καλλιτέχνες της ομάδας Ο Γαλάζιος Καβαλάρης (Der Blaue Reiter) είχαν κοινή την κλίση τους προς την αφαίρεση, το συμβολικό περιεχόμενο και τον πνευματικό υπαινιγμό. Στόχος τους ήταν να εκφράσουν τις συναισθηματικές πτυχές της ύπαρξης μέσα από άκρως συμβολικές και ζωηρόχρωμες απεικονίσεις. Το όνομά τους προέκυψε από το σύμβολο αλόγου και αναβάτη, που προήρθε από ένα έργο του Wassily Kandinsky· για τον Kandinsky, ο αναβάτης συμβόλιζε τη μετάβαση από τον απτό κόσμο στην πνευματική σφαίρα και, με τον τρόπο αυτό, λειτούργησε ως μεταφορά για την καλλιτεχνική πράξη. Για τα άλλα μέλη, όπως ο Franz Marc, ο Paul Klee και ο Auguste Macke, η έννοια αυτή έγινε μια κεντρική αρχή για να υπερβούν τη ρεαλιστική απεικόνιση και να εξερευνήσουν την αφαίρεση.

Αν και η ομάδα Der Blaue Reiter δεν δημοσίευσε ποτέ ένα μανιφέστο, τα μέλη της ενώθηκαν με τις αισθητικές καινοτομίες τους, οι οποίες επηρεάστηκαν από τις μεσαιωνικές και πρωτόγονες μορφές τέχνης, τον Κυβισμό και το Φωβισμό. Ωστόσο, η ομάδα υπήρξε βραχύβια· με το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, ο Franz Marc και ο Auguste Macke είχαν κληθεί να υπηρετήσουν τη θητεία τους στο γερμανικό στρατό και σκοτώθηκαν αμέσως μετά. Οι Ρώσοι της ομάδας - Wassily Kandinsky, Alexej von Jawlensky και άλλοι - αναγκάστηκαν, όλοι, να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και, συνεπώς, ο Γαλάζιος Καβαλάρης διαλύθηκε μετέπειτα.

Ο Γαλλικός Εξπρεσιονισμός: Rouault, Soutine, και Chagall

Η ελαστικότητα του Εξπρεσιονισμού είχε ως αποτέλεσμα πολλοί καλλιτέχνες, πέρα από τα σύνορα της Γερμανίας, να έχουν συνταυτιστεί με το στυλ. Ο Georges Rouault (Ζορζ Ρουό), ο Γάλλος καλλιτέχνης που μερικές φορές περιγράφεται ως Εξπρεσιονιστής, μάλλον είχε επηρεάσει τους Γερμανούς, παρά το αντίστροφο. Έμαθε την έντονη χρήση του χρώματος και την παραμόρφωση της φόρμας από το κίνημα του Φωβισμού και, αντίθετα με τους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές, ο Rouault εξέφρασε μια αγάπη για τους Ιμπρεσιονιστές, ιδιαίτερα για το έργο του Edgar Degas (Εντκγάρ Ντεγκά). Είναι γνωστός για την αφοσίωσή του στα θρησκευτικά θέματα και, κυρίως, για τις απεικονίσεις της σταύρωσης, τις οποίες απέδωσε με πλούσιο χρώμα και βαριά στρώματα μπογιάς.

Ο Ρωσο-γάλλος εβραϊκής καταγωγής καλλιτέχνης Marc Chagall (Μαρκ Σαγκάλ) άντλησε έμπνευση από τα ρεύματα του Κυβισμού, του Φωβισμού και του Συμβολισμού για να δημιουργήσει το δικό του Εξπρεσιονιστικό ύφος, στο οποίο απεικόνιζε συχνά ονειρικές σκηνές της γενέτειράς του Vitebsk, στη Λευκορωσία. Για όσο βρισκόταν στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της ακμής των μοντερνιστών πρωτοπόρων, ο Chagall ανάπτυξε μια οπτική γλώσσα από εκκεντρικά μοτίβα: φιγούρες σαν φαντάσματα να επιπλέουν στον ουρανό, ένας γιγάντιος βιολιστής που χορεύει πάνω από κουκλόσπιτα, διαφανείς μήτρες φέρουσες στο εσωτερικό τους μικροσκοπικούς γόνους που κοιμούνται ανάποδα. Το 1914, το έργο του εκτέθηκε στο Βερολίνο και είχε αντίκτυπο στους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές, με διάρκεια πέρα από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο ίδιος ποτέ δε συνέδεσε το έργο του με ένα συγκεκριμένο ρεύμα και το θεωρούσε σαν να είναι ένα λεξιλόγιο εικόνων, που είχαν νόημα μόνο για τον εαυτό του, αλλά ενέπνευσαν πολλούς, συμπεριλαμβανομένων των Σουρεαλιστών. Ο Pablo Picasso (Πάμπλο Πικάσο) παρατήρησε στη δεκαετία του 1950, "Όταν πεθάνει ο Matisse, ο Chagall θα είναι ο μόνος εναπομείνας ζωγράφος, που καταλαβαίνει τι, πραγματικά, είναι το χρώμα."

Ο Chaim Soutine (Χαΐμ Σουτίν), ο εβραϊκής καταγωγής Ρώσος ζωγράφος, που είχε τη βάση του στο Παρίσι, ήταν ένας σημαντικός υποστηρικτής της ανάπτυξης του παρισινού Εξπρεσιονισμού. Είχε συνθέσει στοιχεία από τον Ιμπρεσιονισμό, τη γαλλική ακαδημαϊκή παράδοση και το προσωπικό του όραμα σε μια εξατομικευμένη τεχνική και έκδοση του Εξπρεσιονιστικού ύφους. Το εκφραστικό στυλ του καλλιτέχνη έχει αποδειχθεί ότι επηρέασε ιδιαίτερα τις επόμενες γενιές.

Αυστριακός Εξπρεσιονισμός: Kokoschka και Schiele

Οι αυστριακοί καλλιτέχνες, όπως ο Oskar Kokoschka (Όσκαρ Κοκόσκα) και ο Egon Schiele (Έγκον Σίλε), εμπνεύστηκαν από το γερμανικό Εξπρεσιονισμό, αλλά ερμήνευσαν το ύφος προσωπικά και εξατομικευμένα, χωρίς ποτέ να συγκροτήσουν επίσημους συνδέσμους, όπως οι Γερμανοί. Ο Kokoschka και ο Schiele προσπάθησαν να εκφράσουν την παρακμή της σύγχρονης Αυστρίας μέσω παρόμοιων εκφραστικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος· με ελικοειδής γραμμές, φανταχτερά χρώματα και παραμορφωμένες φιγούρες, και οι δύο καλλιτέχνες εμπότισαν τα έργα τους με εξόχως σεξουαλικά και ψυχολογικά θέματα. Παρά το γεγονός ότι ο Kokschka και ο Schiele ήταν οι κεντρικοί υποστηρικτές του κινήματος στην Αυστρία, ο Kokoschka ενεπλάκη, σταδιακά, περισσότερο στους γερμανικούς εξπρεσιονιστικούς κύκλους· έφυγε από την Αυστρία και μετακόμισε στη Γερμανία το 1910. Αρχικά ο Kokoschka εργάστηκε στο ύφος της βιεννέζικης Art Nouveau (Αρ Νουβό), αλλά, κάνοντας την αρχή το 1908, δούλεψε, ενστικτωδώς, ως ένας Εξπρεσιονιστής, αναζητώντας με πάθος να εκθέσει μια εσωτερική ευαισθησία του ανθρώπου που ποζάρει, στα πρώιμα πορτρέτα του. Ο Schiele εγκατέλειψε τη Βιέννη το 1912, αλλά παρέμεινε στην Αυστρία, όπου εργάστηκε και εξέθεσε τα έργα του μέχρι το θάνατό του, στην παγκόσμια επιδημία γρίπης του 1918.

ΕΞΕΛΙΞΗ

Ενώ ορισμένοι καλλιτέχνες απέρριψαν τον Εξπρεσιονισμό, άλλοι θα συνέχιζαν να διερευνούν τις καινοτομίες του ως ύφος. Για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1920, ο Kandinsky μεταπήδησε σε εντελώς μη αντικειμενικά έργα ζωγραφικής και ακουαρέλες, γεγονός που έδινε έμφαση, περισσότερο στη χρωματική ισορροπία και τις αρχέτυπες φόρμες παρά στη μεταφορική απεικόνιση. Ωστόσο, ο Εξπρεσιονισμός θα είχε τις πιο άμεσες επιπτώσεις του στη Γερμανία και θα συνέχιζε να διαμορφώνει την τέχνη της για δεκαετίες αργότερα. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Εξπρεσιονισμός άρχισε να χάνει ορμή και οπαδούς. Το κίνημα της Neue Sachlichkeit (Νέα Αντικειμενικότητα) αναπτύχθηκε ως άμεση απάντηση στα άκρως συναισθηματικά δόγματα του εξπρεσιονισμού, ενώ οι Νεο-Εξπρεσιονιστές εμφανίστηκαν στη Γερμανία και στη συνέχεια στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολύ αργότερα στον εικοστό αιώνα, αναπροσαρμόζοντας το προηγούμενο εξπρεσιονιστικό ύφος.

Νέα Αντικειμενικότητα: Dix, Grosz και Beckmann

Ήδη από το 1918, το μανιφέστο του κινήματος των Ντανταϊστών (Dada) ισχυρίστηκε "ο Εξπρεσιονισμός ... δεν έχει πλέον καμία σχέση με τις προσπάθειες που καταβάλλονται από ενεργούς ανθρώπους." Όμως, το στίγμα που άφησε ήταν σημαντικό και θα είχε έντονες επιρροές και μετά τη διάλυσή του· ήταν ζωτικής σημασίας για την πρώιμη διαμόρφωση των καλλιτεχνών Otto Dix (Ότο Ντιξ), George Grosz (Γκέοργκ Γκρος) και Max Beckmann (Μαξ Μπέκμαν), που σχημάτισαν από κοινού το κίνημα, γνωστό ως Neue Sachlichkeit (Νέα Αντικειμενικότητα). Οι καλλιτέχνες αυτοί προσπάθησαν, όπως υποδηλώνει το όνομα, μια α-συναισθηματική και αντικειμενική προσέγγιση της καλλιτεχνικής παραγωγής. Οι νατουραλιστικές τους αποδόσεις ατόμων και αστικών σκηνών επισημαίνουν αυτή τη νέα αισθητική και παραθέτουν τη γενική στάση της πρακτικότητας, που χαρακτήριζε την κουλτούρα της Βαϊμάρης.

Νέο-Εξπρεσιονισμός: Baselitz, Kiefer και Schnabel

Η εμφάνιση των έργων του Georg Baselitz (Γκέοργκ Μπάζελιτς) με τα ζωντανά, σε στρώσεις, χρώματα και τις παραμορφωμένες φιγούρες, στη δεκαετία του 1960, και των εικόνων του Anselm Kiefer (Άνσελμ Κίφερ), θαμμένων μέσα σε μια "πάστα" (impasto), ένα παχύ μείγμα από μια ποικιλία υλικών πάνω στον καμβά, στη δεκαετία του 1970, σηματοδότησε μια σημαντική και με μεγάλη επιρροή αναβίωση του εξπρεσιονιστικού ύφους στο εσωτερικό της Γερμανίας, η οποία τελικά θα κατέληγε σε ένα παγκόσμιο νεο-εξπρεσιονιστικό κίνημα στη δεκαετία του 1980. Καλλιτέχνες στη Νέα Υόρκη, όπως ο Julian Schnabel (Τζούλιαν Σνάμπελ), χρησιμοποίησαν, επίσης, παχιά στρώματα αφύσικου χρώματος και χειρονομιακές πινελιές (gestural brushwork) ανατρέχοντας στο εξπρεσιονιστικό κίνημα των αρχών του εικοστού αιώνα.

Οι ιδέες του αρχικού εξπρεσιονιστικού κινήματος για την πνευματικότητα, τον πρωτογονισμό και την αξία της αφαίρεσης στην τέχνη θα είχε εξαιρετικά μεγάλη επιρροή σε μια σειρά από άσχετα ρεύματα, περιλαμβάνοντας και τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Η μεταφυσική θεώρηση και η ενστικτώδης δυσφορία των Εξπρεσιονιστών με το σύγχρονο κόσμο, τους ώθησε σε ανταγωνιστικές συμπεριφορές, που θα συνέχιζαν να είναι χαρακτηριστικό των διαφόρων πρωτοποριακών κινημάτων καθ' όλη τη διάρκεια του αιώνα.