"Ο Κυβισμός είναι σαν να στέκεσαι σε ένα συγκεκριμένο σημείο πάνω σε ένα βουνό, κοιτάζοντας γύρω. Εάν πας ψηλότερα, τα πράγματα θα φαίνονται διαφορετικά· αν πας πιο κάτω, και πάλι θα φαίνονται διαφορετικά. Πρόκειται για το σημείο θέασης, για την άποψη των πραγμάτων."
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Κυβισμός (Cubism) ήταν ένα από τα πρώτα πραγματικά μοντέρνα κινήματα που αναδύθηκαν στην τέχνη. Εξελίχθηκε κατά την περίοδο μιας ηρωικής και ταχείας καινοτομίας μεταξύ των Pablo Picasso (Πάμπλο Πικάσο) και Georges Braque (Ζωρζ Μπρακ). Το κίνημα έχει περιγραφεί, έχοντας δύο στάδια: τον "Αναλυτικό" Κυβισμό (Analytic Cubism), στον οποίο οι μορφές φαίνεται να αναλύονται και να κατακερματίζονται, και το "Συνθετικό" Κυβισμό (Synthetic Cubism), στον οποίο εφημερίδες και άλλα ξένα υλικά, όπως ο καπλαμάς, εφαρμόζονται στην επιφάνεια του καμβά (κολάζ - collage) ως "συνθετικά" σημάδια για τα αντικείμενα που απεικονίζονται. Το ύφος αναπτύχθηκε σημαντικά από Fernand Léger (Φερνάν Λεζέ) και τον Juan Gris (Χουάν Γκρις), αλλά προσέλκυσε ένα πλήθος οπαδών, τόσο στο Παρίσι όσο και στο εξωτερικό, και θα συνέχιζε για να επηρεάσει τους Αφηρημένους Εξπρεσιονιστές, ιδιαίτερα τον Willem de Kooning (Βίλεμ ντε Κούνινγκ).
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΑΡΧΗ
Δύο γεγονότα σημάδεψαν την αρχή του Κυβισμού. To πρώτο ήταν η επιστροφή του Picasso στο Παρίσι, από το σπίτι του στην Καταλονία, με τον πίνακά του Les Demoiselles d'Avignon (Δεσποινίδες της Αβινιόν-1907). Με τη ριζική αλλοίωση των μορφών, την απόδοση των όγκων ως κατακερματισμένα επίπεδα και την απαλή παλέτα του, το έργο αυτό προέβλεψε μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του ύστερου Κυβισμού. Δεύτερον, ο Braque έκανε μια σειρά από τοπιογραφίες, το καλοκαίρι του 1908, στις οποίες τα δέντρα και τα βουνά αποδόθηκαν ως σκιασμένοι κύβοι και πυραμίδες, θυμίζοντας αρχιτεκτονικές φόρμες. Ήταν αυτή η σειρά των πινάκων που οδήγησε το Γάλλο κριτικό τέχνης Louis Vauxcelles (Λουί Βοξέλ) να τους περιγράψει ως "κυβικές ιδιορρυθμίες" (bizarreries cubiques), δίνοντας έτσι το όνομα του κινήματος.
Η στενή επαφή μεταξύ των Picasso και Braque ήταν ζωτικής σημασίας για την γένεση του ύφους. Οι δύο καλλιτέχνες συνεργάστηκαν πολύ στενά, έχοντας τακτικές συναντήσεις για να συζητήσουν την πρόοδό τους και, μερικές φορές, είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς το έργο του ενός καλλιτέχνη από του άλλου. Και οι δύο ζούσαν στη Μονμάρτρη στα χρόνια πριν και κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι υπόλοιποι καλλιτέχνες που συσχετίστηκαν με το ύφος - Robert Delaunay (Ρομπέρ Ντελονέ), Sonia Delaunay (Σόνια Ντελονέ), Jean Metzinger (Ζαν Μέτζινγκερ) και Raymond Duchamp-Villon (Ραιμόν Ντυσάν-Βιλό) - βρίσκονταν σε διαφορετικούς κοινωνικούς κύκλους, συγκεντρώθηκαν κάπου αλλού γύρω από το Παρίσι και, αργότερα, εξέθεσαν από κοινού τα έργα τους. Αυτή η ομάδα έγινε γνωστή ως οι Κυβιστές του Salon (Salon Cubists).
Ο Picasso, ο Braque και ο Αναλυτικός Κυβισμός
Στην πρώιμη φάση του, o Κυβισμός αναπτύχθηκε με ένα ιδιαίτερα συστηματικό τρόπο, που, αργότερα, θα γινόταν γνωστός ως η "αναλυτική" περίοδος του ύφους και βασίστηκε στη στενή παρατήρηση των αντικειμένων στο περιβάλλον υπόβαθρό τους. Ο Picasso και ο Braque περιόρισαν τα θέματά τους στα παραδοσιακά είδη της προσωπογραφίας και της νεκρής φύσης· περιόρισαν, επίσης, την παλέτα τους σε γήινους τόνους και απαλά ασημένια, που αποδεικνύονταν καλύτερα για τη διατήρηση της σαφήνειας μεταξύ των κατακερματισμένων επιπέδων των μορφών. Αν και τα έργα τους ήταν συχνά παρόμοια στην εμφάνιση, με την πάροδο του χρόνου, τα διαφορετικά ενδιαφέροντά τους διαφάνηκαν. Ο Braque έτεινε να εμφανίζει τα αντικείμενα να εκρήγνυνται ή να διασπώνται σε θραύσματα, ενώ ο Picasso τα απέδιδε μαγνητισμένα, με τις ελκτικές δυνάμεις να ωθούν τα στοιχεία του εικονογραφημένου χώρου στο κέντρο της σύνθεσης.
Ο Συνθετικός Κυβισμός
Το 1912 τόσο ο Picasso όσο και ο Braque άρχισαν να εισάγουν ξένα στοιχεία στις συνθέσεις τους. Ο Picasso ενσωμάτωσε το ψάθινο μέρος μιας καρέκλα στο έργο του Still Life with Chair-Caning (Νεκρή φύση με καλαμωτή καρέκλας - 1912), κάνοντας την έναρξη για το κυβιστικό κολάζ (Cubist collage), και ο Braque άρχισε να κολλά εφημερίδα σε καμβάδες του, κάνοντας την αρχή για να εξερευνήσει το κίνημα την τεχνική του papier-colle (χαρτί-κόλλα). Εν μέρει, αυτό μπορεί να προέκυψε από την αυξανόμενη δυσφορία των καλλιτεχνών ως προς τη ριζική αφαίρεση του Συνθετικού Κυβισμού, αν και θα μπορούσε, επίσης, να υποστηριχθεί ότι τα πειράματα αυτά πυροδότησαν μια ακόμη πιο ριζική στροφή μακριά από το πραγματικό, και προς τη χρήση αφηρημένων σημάτων, ως κώδικες για το πραγματικό. Σε αυτό το σημείο, ο Juan Gris άρχισε να έχει σημαντική συνεισφορά στο ύφος: διατήρησε μια ευκρίνεια στις φόρμες του, παρείχε προτάσεις για το πλέγμα της σύνθεσης και εισήγαγε περισσότερο χρώμα σε ό, τι μέχρι τότε αποτελούσε ένα λιτό και αυστηρό ύφος.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Ο Κυβισμός εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ευρώπη τη δεκαετία του 1910, τόσο λόγω της συστηματικής προσέγγισης της εικονογραφικής απόδοσης όσο και εξαιτίας της ελευθερίας που προσέφερε στην απεικόνιση αντικειμένων με νέους τρόπους. Οι κριτικοί διχάστηκαν για το αν οι Κυβιστές ενδιαφέρονταν για την αναπαράσταση των εικόνων με έναν πιο αντικειμενικό τρόπο - αποκαλύπτοντας περισσότερα από τον ουσιώδη χαρακτήρα τους - ή αν είχαν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την παραμόρφωση και την αφαίρεση. Όσο οι κριτικοί συζητούσαν για τον ορισμό του Κυβισμού, οι δημιουργία των καλλιτεχνών κυμαινόταν από αναλυτικές εξερευνήσεις της φόρμας μέχρι έργα που χρησιμοποιούσαν κώδικες για να επικοινωνούν μια ημι-μυστικιστική έκφραση της ομορφιάς. Μερικοί καλλιτέχνες, όπως ο Fernand Léger, προσάρμοσαν τον Κυβισμό σε επίσημα πειράματα με μαθηματικά πλέγματα. Άλλοι, όπως η Sonia Delaunay και ο Robert Delaunay, ενδιαφέρθηκαν για μεταφυσικές έννοιες μιας τέταρτης διάστασης, με την εφαρμογή των κανόνων του Κυβισμού, σε έργα που απεικόνιζαν πολλαπλές σκηνές να αλληλεπικαλύπτονται, η μία πάνω στην άλλη.
Η σημασία του Κυβισμού άρχισε να φθίνει στη Γαλλία στα μέσα της δεκαετίας του 1920, καθώς πολλοί από τους πρώτους καλλιτέχνες που εφάρμοσαν το ύφος θα στρέφονταν σε άλλα σημεία εστίασης. Ακόμη και όταν το στυλ άρχισε να χάνεται, θα συνέχιζε να είναι εξαιρετικά σημαντικό, δίνοντας το σπόρο για τη γέννηση άλλων κινημάτων στη σύγχρονη τέχνη. Βρίσκεται στη ρίζα πλήθους πρώιμων μοντέρνων ρευμάτων, όπως ο Ντανταϊσμός (Dada), ο Κονστρουκτιβισμός (Constructivism) και ο Νεοπλαστικισμός (Neo-Plasticism), ενώ, επίσης, αποτέλεσε την ώθηση για τις μετέπειτα, ρομαντικές αντιδράσεις, όπως ο Σουρεαλισμός (Surrealism) που απέρριψαν τη σχεδόν επιστημονική, κυβιστική προσέγγιση της αντίληψης. Οι ιδέες του κινήματος τροφοδότησαν, επίσης, πιο δημοφιλή φαινόμενα, όπως το σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική της Αρ Ντεκό Art Deco.
ΦΡΑΣΕΙΣ
"Ξεκίνησε το μεγάλο αγώνα να μην εκφράσει αυτό που μπορούσε να δει, αλλά να μην εκφράσει τα πράγματα που δεν έβλεπε, δηλαδή τα πράγματα που ο καθένας είναι σίγουρος ότι βλέπει, αλλά δεν τα βλέπει πραγματικά."
--Gertrude Stein, σχετικά με την πρώιμη τέχνη του Picasso
