ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η Art Nouveau (Αρ Νουβό - Νέα Τέχνη) ήταν ένα κίνημα που σάρωσε τις τέχνες της διακόσμησης και την αρχιτεκτονική στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Με ενθουσιώδεις οπαδούς σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν, το κίνημα εκφράστηκε με ποικίλα στυλ, και, ως εκ τούτου, είναι γνωστό με διάφορα ονόματα, όπως Glasgow Style (Γκλάσκοου Στάιλ) ή, στο γερμανόφωνο κόσμο, Jugendstil. Η Art Nouveau είχε ως στόχο τον εκσυγχρονισμό του σχεδιασμού, επιδιώκοντας τη διαφυγή από το εκλεκτικό, ιστορικό ύφος, που είχε υπάρξει τόσο δημοφιλές στο παρελθόν. Οι καλλιτέχνες άντλησαν έμπνευση από οργανικές και γεωμετρικές φόρμες, εξελίσσοντας κομψά σχέδια που ένωναν ρευστές, φυσικές μορφές με πιο γωνιώδη περιγράμματα. Το κίνημα τάχθηκε υπέρ της κατάργησης της παραδοσιακής ιεραρχίας των τεχνών, η οποία αναγνώριζε τις λεγόμενες ελεύθερες (καλές) τέχνες, όπως τη ζωγραφική και τη γλυπτική, ως ανώτερες των διακοσμητικών (εφαρμοσμένων) τεχνών, που βασίζονταν στην καλλιτεχνική δημιουργία, και, τελικά, είχε πολύ μεγαλύτερη επιρροή στις τελευταίες. Το ύφος της Art Nouveau έφυγε από τη μόδα, αφού έδωσε τη θέση του στην Art Deco (Αρ Ντεκό) της δεκαετίας του 1920, αλλά γνώρισε μια δημοφιλή αναβίωση στη δεκαετία του 1960, και θεωρείται πλέον ως ένας σημαντικός προάγγελος του μοντερνισμού.
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΑΡΧΗ
Η Art Nouveau ήταν ένα κίνημα με μεγάλη επιρροή, αλλά σχετικά βραχύβιο, που αναδύθηκε κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα και είχε ήδη αρχίσει να εξασθενεί μια δεκαετία αργότερα. Το ρεύμα αυτό, που ήταν λιγότερο συλλογικό και περισσότερο μια ανόμοια ομάδα εικαστικών καλλιτεχνών, σχεδιαστών και αρχιτεκτόνων, εξαπλωμένων σε όλη την Ευρώπη, είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός καταλληλότερου σχεδιαστικού ύφους για τη σύγχρονη εποχή και χαρακτηριζόταν τόσο από οργανικές, ρέουσες γραμμές και φόρμες που έμοιαζαν με τους μίσχους και τα άνθη των φυτών, όσο και από γεωμετρικές μορφές, όπως τετράγωνα και ορθογώνια.
Η έλευση της Art Nouveau μπορεί να αποδοθεί σε δύο διαφορετικές επιρροές: η πρώτη ήταν η εμφάνιση, γύρω στα 1880, του κινήματος Arts and Crafts (Τέχνες & Χειροτεχνίες), με επικεφαλής τον Άγγλο σχεδιαστή William Morris. Το κίνημα αυτό, όπως και η Art Nouveau, ήταν μια αντίδραση ενάντια στα "φορτωμένα" σχέδια και συνθέσεις της τέχνης στη βικτωριανή εποχή. Η δεύτερη επιρροή ήταν η τρέχουσα μόδα για την ιαπωνική τέχνη, ιδιαίτερα για τις ξυλογραφίες, που γοήτευσε πολλούς ευρωπαίους καλλιτέχνες στη δεκαετία του 1880 και του '90, συμπεριλαμβανομένων των Gustav Klimt (Γκουστάβ Κλιμτ), Emile Galle (Εμίλ Γκαλέ) και James Abbott McNeill Whistler (Τζέιμς Άμποτ Μακνίλ Ουίλσερ). Οι ιαπωνικές ξυλογραφίες χαρακτηρίζονταν από τις λουλουδένιες, βολβοειδείς μορφές και τις "μαστιγωτές" καμπύλες, όλα στοιχεία - κλειδιά για αυτό που θα εξελισσόταν τελικά στην Art Nouveau.
Είναι δύσκολο να εντοπίσουμε το πρώτο έργο ή έργα τέχνης που, επίσημα, σήμαναν την έναρξη του κινήματος της Art Nouveau. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι ρέουσες γραμμές και το γεμάτο λουλούδια φόντο που βλέπει κανείς στους πίνακες του Vincent van Gogh (Βίνσεντ βαν Γκoγκ) και του Paul Gauguin (Πωλ Γκογκέν), σηματοδοτούν τη γέννηση της Art Nouveau ή, ίσως, ακόμη και οι διακοσμητικές λιθογραφίες του Henri de Toulouse-Lautrec, (Ανρί ντε Τουλούζ-Λωτρέκ), όπως το La Goule at the Moulin Rouge (Η λαίμαργη - Louise Weber - στο Μουλέν Ρουζ, 1891). Αλλά οι περισσότεροι εντοπίζουν την αρχή του κινήματος στις διακοσμητικές τέχνες, και, ειδικότερα, στο εξώφυλλο ενός βιβλίου του Άγγλου αρχιτέκτονα και σχεδιαστή Arthur Heygate Mackmurdo (Άρθουρ Χέιγκειτ Μακμούρντο) για τον τόμο του 1883 με τίτλο Εκκλησίες της Πόλης του Wren. Το σχέδιο απεικονίζει οφιοειδή στελέχη λουλουδιών που συνενώνονται σε ένα μεγάλο, σαν μαστίγιο, στέλεχος στο κάτω μέρος της σελίδας, που, σαφώς, θυμίζει το ύφος των ιαπωνικών ξυλογραφιών.
ΙΔΕΕΣ & ΎΦΟΣ
Αν και η ονομασία Art Nouveau έχει γίνει η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη για το κίνημα, η μεγάλη δημοτικότητά του σε όλη τη Δυτική και Κεντρική Ευρώπη προκάλεσε τη μεγάλη ποικιλία σε διαφορετικούς τίτλους. Ο πιο γνωστός ήταν αυτός του Jugendstil (Youth Style – Ύφος της Νεότητας), τίτλος με τον οποίο το κίνημα ήταν γνωστό στις γερμανόφωνες χώρες. Εν τω μεταξύ, στη Βιέννη - τόπος δράσης για να τους Gustav Klimt (Γκουστάβ Κλιμτ), Otto Wagner (Ότο Βάγκνερ), Josef Hoffmann (Γίοζεφ Χόφμαν) και των άλλων ιδρυτών της Vienna Secession - το κίνημα ήταν γνωστό ως Sezessionsstil. Στην Ισπανία ήταν γνωστό ως Modernismo και ως stile Liberty στην Ιταλία (παίρνοντας το όνομα από το κατάστημα υφασμάτων του Arthur Liberty στο Λονδίνο, το οποίο βοήθησε στη διάδοση του ύφους). Σε ορισμένες περιοχές, αναφέρονταν στο κίνημα με κάποια πιο υποτιμητικά ονόματα: Style Nouille (στυλ φιδές) στη Γαλλία, Paling Stijl (στυλ χέλι) στο Βέλγιο, και Bandwurmstil (στυλ επίδεσμος) στη Γερμανία, ονόματα τα οποία έκαναν παιχνιδιάρικη αναφορά στην τάση της Art Nouveau να μεταχειρίζεται ελικοειδής και ρέουσες γραμμές.
Το γεγονός ότι η Art Nouveau ήταν "απανταχού παρούσα" στα τέλη του 19ου αιώνα, μπορεί να εξηγηθεί, εν μέρει, από τη επιλογή πολλών καλλιτεχνών να χρησιμοποιούν δημοφιλείς και εύκολα αναπαράξιμες φόρμες επικοινωνίας, όπως οι γραφικές τέχνες. Στη Γερμανία, οι καλλιτέχνες του Jugendstil, όπως οι Peter Behrens (Πέτερ Μπέρενς) και Hermann Obrist (Χέρμαν Όμπριστ) , μεταξύ πολλών άλλων, είχαν το έργο τους τυπωμένο σε εξώφυλλα βιβλίων και καταλόγων εκθέσεων, διαφημίσεις περιοδικών και αφίσες. Αλλά αυτή η τάση, σε καμία περίπτωση, δεν περιοριζόταν στη Γερμανία. Ο Άγγλος εικονογράφος Aubrey Beardsley (Όμπρεϊ Μπίρντσλεϊ), ίσως η πιο αμφιλεγόμενη φιγούρα της Art Nouveau, εξαιτίας της επιλογής του να συνδυάζει το ερωτικό με το μακάβριο, δημιούργησε, στη σύντομη καριέρα του, μια σειρά από αφίσες χρησιμοποιώντας γραμμές, που χαρακτηρίζονταν από τη χάρη και το ρυθμό τους. Οι ιδιαίτερα διακοσμητικές εκτυπώσεις του Beardsley, όπως The Peacock Skirt (1894), ήταν τόσο παρακμιακές όσο και απλές, και αντιπροσωπεύουν την πιο άμεση σύνδεση που μπορούμε να εντοπίσουμε ανάμεσα στην Art Nouveau και τον Ιαπωνισμό (Japonisme).
Η αρχιτεκτονική της Ευρώπης
Εκτός από τις γραφικές και τις εικαστικές τέχνες, οποιαδήποτε σοβαρή μελέτη σχετικά με την Art Nouveau πρέπει να εξετάσει την αρχιτεκτονική και την τεράστια επιρροή που είχε στην Ευρωπαϊκή κουλτούρα. Στα αστικά κέντρα, όπως στο Παρίσι, την Πράγα και τη Βιέννη, και, ακόμη και σε πόλεις της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ρίγα και η Βουδαπέστη, η εμπνευσμένη από την Art Nouveau αρχιτεκτονική επικράτησε σε μεγάλη κλίμακα, τόσο στο μέγεθος όσο και στην εμφάνιση των κτιρίων. Κατά την αλλαγή του αιώνα, κτίρια όπως το Μουσείο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βουδαπέστης και το κτίριο Secession (απόσχιση) στη Βιέννη, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα της διακοσμητικής και συμμετρικής αρχιτεκτονικής αισθητικής της Art Nouveau. Η άφιξη, κατά την ίδια περίοδο, των αστικών βελτιώσεων, όπως οι γραμμές του μετρό, έδωσαν, επίσης, μία σημαντική προοπτική για τους σχεδιαστές της Νέας Τέχνης. Τα σχέδια του Hector Guimard (Εκτόρ Γκιμάρ), για εισόδους στο μετρό του Παρισιού (περίπου στα 1900), αποτελούν παραδείγματα του ύφους της Art Nouveau, που αποτυπώνονται με ιδιαίτερη αγάπη, στη μνήμη των επισκεπτών.
Η ομάδα Secession της Βιέννης
Δεν υπάρχει άλλη ομάδα καλλιτεχνών, που να έκανε περισσότερα για να διαδώσει και να κάνει δημοφιλές το ύφος της Art Nouveau, από την ομάδα Secession της Βιέννης (Vienna Secessionists, δηλ. αποσχιστές της Βιέννης), που την αποτελούσαν εικαστικοί καλλιτέχνες, διακοσμητές, γλύπτες, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές, οι οποίοι ενώθηκαν για πρώτη φορά το 1897, προκειμένου να προωθήσουν τη δουλειά τους και να οργανώσουν εκθέσεις που αντιστάθηκαν στο συντηρητισμό, ο οποίος εξακολουθούσε να επικρατεί σε πολλές από τις παραδοσιακές Ακαδημίες τέχνης της Ευρώπης. Αναμφισβήτητα, αυτός που είχε τη μεγαλύτερη επιρροή μεταξύ των αποσχιστών και, παράλληλα, υπήρξε ο πιο παραγωγικός, ήταν ο ζωγράφος Gustav Klimt, δημιουργός των τόσο καθοριστικών παραδειγμάτων του πρώιμου μοντερνισμού, όπως οι πίνακές του Hope II (Ελπίδα ΙΙ) και The Kiss (Το φιλί) (1907-1908 και οι δύο). Οι περίτεχνες διακοσμήσεις στα έργα του, που συμπεριλαμβάνουν και τη χρήση φύλλων χρυσού και ασημιού, και οι ρυθμικές αφαιρέσεις, καθιστούν, μερικά από αυτά, τα πιο ευρέως αποδεκτά και σεβαστά παραδείγματα του ύφους της Art Nouveau.
ΕΞΕΛΙΞΗ
Παρά τη δημοτικότητά του - τόσο σε ό,τι αφορά τη γεωγραφική του εξάπλωση όσο και την επιρροή του στη δημιουργία τόσων πολλών καλλιτεχνικών μέσων - το κίνημα της Art Nouveau "απόλαυσε" πολύ λίγες στιγμές κατά τη διάρκεια της ακμής του, όταν όλα τα καλλιτεχνικά στοιχεία ενώθηκαν προκειμένου να αναγνωριστούν ως ένα συνεκτικό σύνολο. Μια εξαίρεση ήταν η παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1900 (Exposition Universelle), όπου το ύφος της Art Nouveau ήταν παρόν σε όλες του τις μορφές. Αξιοσημείωτη ήταν η κατασκευή και τα εγκαίνια του Grand Palais, ενός κτιρίου το οποίο, αν και ακολουθούσε την παράδοση του ύφους των Καλών Τεχνών (Beaux Arts) περιείχε έναν εσωτερικό γυάλινο θόλο, που υιοθετούσε, σαφώς, το διακοσμητικό ύφος της Art Nouveau. Διάφορες εκθέσεις έλαβαν χώρα σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αλλά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, ότι καμιά δεν εξύμνησε την Art Nouveau με έναν τόσο ολοκληρωμένο τρόπο, όπως είχε κάνει η Paris Expo.
Όσο γρήγορα η Art Nouveau κατέκλυσε ολόκληρη την Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, καλλιτέχνες, σχεδιαστές και αρχιτέκτονες την εγκατέλειψαν εξίσου γρήγορα κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Παρά το γεγονός ότι το κίνημα είχε αποδώσει στο δόγμα "η μορφή θα πρέπει να ακολουθήσει τη λειτουργία" κεντρική σημασία, μερικοί σχεδιαστές έτειναν να είναι πληθωρικοί στη χρήση της διακόσμησης, και το στυλ άρχισε να επικρίνεται ως υπερβολικά περίπλοκο. Κατά μία έννοια, καθώς το στυλ ωρίμασε, άρχισε να επανέρχεται στις ίδιες, ακριβώς, συνήθειες που είχε περιφρονήσει, και ένας αυξανόμενος αριθμός αντιπάλων άρχισε να χρεώνει στο κίνημα, ότι αντί να ανανεώνει το σχεδιασμό, είχε, απλώς, αντικαταστήσει, επιφανειακά, το παλιό με το νέο.
