"Κάποιοι λένε ότι βλέπουν την ποίηση στους πίνακές μου· εγώ βλέπω μόνο την επιστήμη."
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο Georges Seurat (Ζωρζ Σερά) μνημονεύεται κυρίως ως ο πρωτοπόρος της Νέο-Ιμπρεσιονιστικής τεχνικής που είναι ευρέως γνωστή ως Ντιβιζιονισμός (από τη γαλλική λέξη division που σημαίνει διαίρεση) ή Πουαντιγισμός (από τη γαλλική λέξη point που σημαίνει κουκκίδα ή στίγμα), μία προσέγγιση που σχετίζεται με μία επιφάνεια που τρεμοπαίζει με μικρές βούλες ή πινελιές χρώματος. Οι καινοτομίες του εξάγονταν από νέες σχεδόν επιστημονικές θεωρίες σχετικά με το χρώμα και την έκφραση, όμως η χαριτωμένη ομορφιά των έργων του εξηγείται από την επιρροή πολλών διαφορετικών πηγών. Αρχικά πίστευε ότι η σπουδαία μοντέρνα τέχνη θα έδειχνε τη σύγχρονη ζωή με τρόπο παρόμοιο με την κλασσική τέχνη, μόνο που θα χρησιμοποιούσε τεχνολογικά ενημερωμένες τεχνικές. Αργότερα, το ενδιαφέρον του στράφηκε όλο και περισσότερο στη Γοτθική τέχνη και τις δημοφιλείς αφίσες και η επιρροή αυτών στη δουλειά του, την καθιστούν ως μία από τις πρώτες μορφές μοντέρνας τέχνης, που έκαναν χρήση τέτοιων αντισυμβατικών πηγών έκφρασης. Η επιτυχία του σύντομα τον προώθησε στην πρώτη γραμμή της Παρισινής πρωτοποριακής τέχνης. Ο θρίαμβός του ήταν βραχύβιος, καθώς μετά από μόλις μια δεκαετία ώριμης δουλειάς πέθανε στην ηλικία των 31 ετών. Ωστόσο οι καινοτομίες του θα ήταν μεγάλης επιρροής, διαμορφώνοντας τα έργα καλλιτεχνών όπως ο Vincent Van Gogh (Βίνσεντ Βαν Γκoγκ) και οι Ιταλοί Φουτουριστές, ενώ πίνακες όπως ο Sunday Afternoon on the Island of La Grand Jatte (Κυριακή Απόγευμα στο Νησί Γκραν Ζατ - 1884) έχουν γίνει από τότε ευρέως δημοφιλείς εικόνες.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ GEORGES SEURAT
Τα πρώτα χρόνια
Ο Georges Seurat γεννήθηκε στο Παρίσι στις 2 Δεκεμβρίου 1859 και ήταν το μικρότερο από τρία παιδιά. Ο πατέρας του Chrysostome-Antoine Seurat (Κρυσοστόμ-Αντουάν Σερά) ήταν κλητήρας· η μητέρα του Ernestine Faivre (Ερνεστίν Φέβρ) προερχόταν από εύπορη οικογένεια, που είχε βγάλει πολλούς γλύπτες. Ο εκκεντρικός πατέρας του Seurat είχε ήδη αποσυρθεί έχοντας κερδίσει μια μικρή περιουσία, την εποχή που γεννήθηκε ο Seurat, και περνούσε τον περισσότερο χρόνο του στο Le Raincy (Λε Ρενσύ), περίπου 12 χιλιόμετρα από το άνετο σπίτι της οικογένειας στο Παρίσι. Ο νεαρός Seurat ζούσε με τη μητέρα του, τον αδερφό του Émile (Εμίλ) και την αδερφή του Marie-Berthe (Μαρί-Μπερτ).
Το 1870 η οικογένεια μετακινήθηκε στο Fontainebleau (Φωντενμπλώ), όπου έμειναν κατά τη διάρκεια του Γαλλο-Πρωσικού Πολέμου και την επακόλουθη εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας. Ο Seurat άρχισε να ενδιαφέρεται σοβαρά για την τέχνη από αγόρι και ενθαρρύνθηκε παίρνοντας μαθήματα από το θείο του Paul Haumonté, έναν έμπορο υφασμάτων και ερασιτέχνη ζωγράφο.
Η αρχική εκπαίδευση
Η επίσημη εκπαίδευση του Seurat ξεκίνησε γύρω στο 1875, όταν εισήχθη στην τοπική δημοτική σχολή καλών τεχνών, υπό τον γλύπτη Justin Lequien (Ζαστέν Λεκιέν). Εκεί έγινε φίλος με τον Edmond Aman-Jean (Εντμόντ Αμάν-Ζαν) (1858-1935) και μαζί εισήχθησαν στη Σχολή Καλών Τεχνών του Henri Lehmann (Ανρί Λεμάν), που ήταν οπαδός του Νέο-Κλασσικού ζωγράφου Jean Auguste Dominique Ingres (Ζαν Ωγκύστ Ντομινίκ Ενγκρ).
Ο Seurat φοίτησε στην Ακαδημία από τον Φεβρουάριο του 1878 έως τον Νοέμβριο του 1879. Το πρόγραμμα σπουδών έδινε ιδιαίτερη έμφαση στο σχέδιο και τη σύνθεση και ο Seurat πέρασε τον περισσότερο χρόνο του σχεδιάζοντας από γύψινα και ζωντανά μοντέλα.
Ο Seurat περνούσε τον ελεύθερο χρόνο του κάνοντας τις δικές του καλλιτεχνικές σπουδές και συχνά επισκεπτόταν μουσεία και βιβλιοθήκες σε όλο το Παρίσι. Επίσης αναζητούσε οδηγίες από το ζωγράφο Pierre Puvis de Chavannes (Πιέρ Πουβί ντε Σαβάν), του οποίου ειδικότητα ήταν οι μεγάλης κλίμακας, κλασσικές, αλληγορικές σκηνές. Τα σκίτσα του Seurat απ' το 1874 περιλαμβάνουν αντίγραφα από σχέδια του Holbein (Χολμπάιν), ένα σκίτσο με το χέρι του Nicolas Poussin (Νικολά Πουσέν), από το την αναγνωρισμένη αυτοπροσωπογραφία του στο Λούβρο, και μορφές από σχέδια του Raphael (Ραφαήλ).
Η "Γραμματική της Ζωγραφικής και Χαρακτικής" (1867) του Charles Blanc (Σαρλ Μπλανκ) και "Οι Αρχές της Αρμονίας και Αντίθεσης των Χρωμάτων" (1839)του Michel-Eugène Chevreul (Μισέλ-Εζέν Σεβρέλ) εισήγαγαν τον Seurat στις θεωρίες του χρώματος και την επιστήμη της οπτικής, που έγιναν κεντρικά στη σκέψη και την πρακτική του ως ζωγράφου. Η ανακάλυψη του Chevreul ότι αντιπαραθέτοντας συμπληρωματικά χρώματα κάποιος μπορεί να παράγει την εντύπωση ενός άλλου χρώματος, έγινε μία από τις βάσεις της τεχνικής του Ντιβιζιονισμού του Seurat.
Τον Απρίλιο του 1879, ο Seurat επισκέφθηκε την Τέταρτη Έκθεση Ιμπρεσιονιστών. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε τους πίνακές τους και τα έργα του Claude Monet (Κλωντ Μονέ) και του Camille Pissarro (Καμίγ Πισσαρό), καλλιτέχνες που είχαν απελευθερωθεί από την αυστηρότητα των ακαδημαϊκών κανόνων και επηρέασαν βαθύτατα τους μεταγενέστερους πειραματισμούς του. Όμως το Νοέμβριο άρχισε η στρατιωτική του θητεία στη Βρέστη, όπου αφιέρωσε όλο τον ελεύθερο χρόνο του στην ανάγνωση και στο να γεμίζει μπλοκ ιχνογραφίας με μελέτες νεοσυλλέκτων, θαλασσογραφίες και σκηνές απ' τους δρόμους.
Τα επόμενα χρόνια, ο Seurat επέκτεινε την κατανόηση της θεωρίας του χρώματος και τα αποτελέσματα του χρώματος στο ανθρώπινο μάτι. Επίσης μελέτησε τη δουλειά του Ρομαντικού ζωγράφου Eugène Delacroix (Εζέν Ντελακρουά) και διάβασε το "Μοντέρνοι Χρωματισμοί" (1879) του Ogden N. Rood, που πρότεινε ότι οι καλλιτέχνες θα έπρεπε να πειραματίζονται με τις αντιθέσεις χρωμάτων, αντιπαραθέτοντας μικρές χρωματιστές κουκκίδες, για αν δουν πώς αναμιγνύονται από το μάτι.
Η ώριμη περίοδος
Ο Seurat άρχισε να εφαρμόζει τη θεωρητική του έρευνα σε συνθέσεις που πραγματοποιήθηκαν ανάμεσα στο 1881 και το 1884, κορυφώνοντάς την στο πρώτο μεγάλο του έργο, Bathers at Asnières (Λουόμενοι στο Ασνιέρ - 1884). Αυτός ο μνημειώδης καμβάς απεικόνιζε μία ομάδα εργατών να χαλαρώνουν δίπλα στο Σηκουάνα και ήταν βασισμένος σε πολυάριθμα μικρά σκίτσα λαδιού και μελέτες μορφών. Η τελική σύνθεση είναι μία τέλεια απόδοση του φωτός και της ατμόσφαιρας της κορύφωσης του καλοκαιριού. Αποτελείται κυρίως από διασταυρωμένες πινελιές, μια τεχνική γνωστή ως balayé (μπαλαγιέ) και, αργότερα, ο Seurat ρετουσάρισε το έργο με κουκκίδες αντίθετου χρώματος σε ορισμένες περιοχές.
Ο Seurat υπέβαλλε τους Λουόμενους στο χρηματοδοτούμενο απ΄ το κράτος Salon το 1883, αλλά η επιτροπή το απέρριψε. Ως εκ τούτου, ο Seurat και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες ίδρυσαν την Ένωση των Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών (Société des Artistes Indépendants), κάτι που του επέτρεψε να εκθέσει τους Λουόμενους τον Ιούνιο του 1884. Εκεί γνώρισε και έγινε φίλος με τον, επίσης καλλιτέχνη, Paul Signac (Πωλ Σινιάκ), ο οποίος επηρεάστηκε σημαντικά από τις τεχνικές του Seurat.
Μετά τους Λουόμενους, ο Seurat ξεκίνησε να δουλεύει πάνω στο Sunday Afternoon on the Island of La Grand Jatte (Κυριακή Απόγευμα στο Νησί Γκραν Ζατ), έναν πίνακα σε μέγεθος τοιχογραφίας που του πήρε δύο χρόνια για να τον ολοκληρώσει. Πολλές φορές ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε το Γκραν Ζατ, ένα νησί στο Σηκουάνα, στο Παρισινό προάστιο Neuilly (Νεϋγί), ζωγραφίζοντας και κάνοντας πάνω από τριάντα σκίτσα λαδιού, για να προετοιμαστεί για το τελικό έργο. Το χειμώνα του 1885-86 ξαναδούλεψε τον πίνακα με την τεχνική που αποκαλούσε χρωμο-φωτισμό (chromo-luminarism), γνωστή και ως Ντιβιζιονισμό ή Πουαντιγισμό. Αυτή η τεχνική χρησιμοποιεί κουκκίδες αντίθετων χρωμάτων τα οποία, όταν εμφανίζονται από απόσταση, αλληλεπιδρούν για να δημιουργήσουν ένα φωτεινό, ιριδίζον αποτέλεσμα. Επίσης, ζωγράφισε εκ νέου τμήματα των Λουόμενων με το ίδιο στυλ γύρω στο 1887.
Ο Seurat εξέθεσε το Γκραν Ζατ στην Όγδοη Έκθεση Ιμπρεσιονιστών το Μάιο του 1886. Τα οπτικά αποτελέσματα του φωτός και του χρώματος του έργου, καθώς και η σύνθετη απεικόνιση διαφορετικών κοινωνικών τάξεων καθιέρωσαν το Seurat ως αρχηγό του νέου προοδευτικού στυλ.
Τα τελευταία χρόνια
Η έκθεση του Γκραν Ζατ το 1886, διέγειρε αναπάντεχα το ενδιαφέρον για τη δουλειά του Seurat διεθνώς. Σύντομα μετά την έκθεση, ο Seurat αναφέρθηκε σε μία πρωτοποριακή κριτική ανασκόπηση και μερικοί από τους πίνακές του εκτέθηκαν από τον αναγνωρισμένο έμπορο τέχνης Paul Durant-Ruel (Πωλ Ντυράν-Ρυέλ) στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου άρχισε να συνδέεται με μία πολύ κλειστή ομάδα Συμβολιστών καλλιτεχνών και συγγραφέων, που είχαν ως βάση το Παρίσι. Οι νέες του συναναστροφές προβλημάτισαν τους φίλους του Pissarro (Πισαρό) και Signac (Σινιάκ), οι οποίοι πίστευαν ότι εγκατέλειπε την αγνή μελέτη του χρώματος και του φωτός για χάρη εξιδανικευμένων θεμάτων. Τα τελευταία μεγάλα έργα του Seurat απεικονίζουν την Παρισινή νυχτερινή ζωή και όλα μοιράζονται μια όμοια βουβή παλέτα, που διαφέρει κατά πολύ από τη ζωντάνια των πιο πρώιμων πινάκων του.
Εκτός από μία σύντομη περίοδο ανανέωσης της στρατιωτικής του θητείας το καλοκαίρι του 1887, ο Seurat περνούσε τα καλοκαίρια του στη Νορμανδία, ζωγραφίζοντας παραθαλάσσιες σκηνές, το Honfleur (Ονφλέρ) το 1886, το Port-en-Bessin (Πορτ-εν-Μπεσέν) το 1888, το Le Crotoy (Λε Κροτουά) το 1889 και το Gravelines (Γκραβελίν) το 1890. Το χειμώνα τελείωνε αυτούς τους πίνακες και παρήγαγε μεγάλες συνθέσεις μορφών. Αν και τα έργα ήταν εκτελεσμένα με το ύφος του Πουαντιγισμού, οι κουκκίδες έτειναν να είναι πιο φίνες και πιο αραιές, δίνοντας στους πίνακες μια πιο αυθόρμητη εμφάνιση.
Το 1889, ο Seurat ταξίδεψε στο Βέλγιο, όπου εξέθεσε στο Salon des Vingt στις Βρυξέλλες. Μετά την επιστροφή του από το ταξίδι του, γνώρισε τη Madeleine Knobloch, ένα εικοσάχρονο μοντέλο, και άρχισε να συζεί μαζί της κρυφά. Η Knobloch γέννησε ένα γιο τον Φεβρουάριο του 1890, εν αγνοία των φίλων και της οικογένειάς του.
Στην Έκθεση των Ανεξάρτητων την ίδια χρονιά, ο Seurat εξέθεσε το μόνο γνωστό του πορτρέτο της Madeleine Knobloch με τίτλο Young Woman Powdering Herself (Νεαρή Γυναίκα βάζει Πούδρα).
Η Madeleine Knobloch ήταν ξανά έγκυος στις αρχές του 1891, ενώ ο Seurat δούλευε τον πίνακά του The Circus (Το Τσίρκο). Αυτός ο πίνακας θα παρέμενε ατελής. Στις 26 Μαρτίου ο Seurat αρρώστησε ξαφνικά με πυρετό και πέθανε τρεις ημέρες αργότερα. Ο γιος του πέθανε από παρόμοια ασθένεια σε 2 εβδομάδες και θάφτηκε δίπλα στον Seurat στο κοιμητήριο Père-Lachaise στο Παρίσι.
ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ
Ο Seurat ήταν μόλις 31 ετών όταν πέθανε, όμως άφησε πίσω του ένα σημαίνον σύνολο έργων, που περιλαμβάνει επτά μνημειώδεις πίνακες, εκατοντάδες ζωγραφιές και σκίτσα, και περίπου 40 μικρότερης κλίμακας πίνακες και σκίτσα. Αν και το έργο του είναι σχετικά μικρό σε ποσότητα, είχε αντίκτυπο διαρκείας. Ήταν μεταξύ των πρώτων καλλιτεχνών που έκαναν συστηματική και αφοσιωμένη χρήση της θεωρίας του χρώματος και οι τεχνικές του καινοτομίες επηρέασαν πολλούς από τους ομοίους του. Όταν ο όρος Νέο-ιμπρεσιονισμός επινοήθηκε από τον κριτικό τέχνης Félix Fénéon (Φελίξ Φενεόν) το 1886, ήταν για να περιγράψει το νέο στυλ ζωγραφικής των Seurat, Signac (Σινιάκ) και Pissarro (Πισαρό), και την απόρριψή τους για τον αυθορμητισμό των Ιμπρεσιονιστών.
Εξισορροπώντας ανάμεσα στον Ιμπρεσιονισμό του δέκατου ένατου αιώνα και το Φωβισμό και τον Κυβισμό (Cubism) των αρχών του εικοστού αιώνα, ο Νέο-Ιμπρεσιονισμός έφερε μαζί του μια νέα επίγνωση των ιδιοτήτων των επιφανειών στη ζωγραφική και των διακοσμητικών αποτελεσμάτων, συνεισφέροντας έτσι στην ανάπτυξη του αφηρημένου.
Ο Seurat συχνά μνημονεύεται από καλλιτέχνες με ένα ενδιαφέρον προς τα οπτικά αποτελέσματα του χρώματος, της μορφής και του φωτός. Η ζωγράφος Bridget Riley (Μπρίτζετ Ράιλυ) του αποδίδει την επιρροή για το ιδιαίτερο είδος τέχνης της, της Op art (Optical art, οπτική τέχνη).
