"Ένας πίνακας απαιτεί λίγο μυστήριο, λίγη ασάφεια, λίγη φαντασία. Όταν ξεκαθαρίζεις πάντα στην εντέλεια αυτό που εννοείς, καταλήγεις να κάνεις τους άλλους να βαριούνται."
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Χαρακτηριζόμενος πάντα ως Ιμπρεσιονιστής, ο Edgar Degas (Ενγκάρ Ντεγκά) ήταν βασικό μέλος της ομάδας των Παρισινών καλλιτεχνών που άρχισαν να εκθέτουν μαζί στα 1870. Μοιράστηκε πολλές από τις καινοτόμες τεχνικές τους, παρακινήθηκε από την πρόκληση να συλλάβει τα αποτελέσματα του φωτός και γοητεύτηκε από σκηνές αστικής ανάπαυσης. Όμως η ακαδημαϊκή εκπαίδευση του Degas και η προσωπική του κλίση προς το Ρεαλισμό, τον έκανα να ξεχωρίζει από τους ομοίους του και απέρριψε το χαρακτηρισμό "Ιμπρεσιονιστής", προτιμώντας να περιγράφει τον εαυτό του ως "Ανεξάρτητο". Η περιουσία που κληρονόμησε του έδωσε την άνεση να βρει τον δικό του δρόμο και, αργότερα, του επέτρεψε να αποσυρθεί από τον καλλιτεχνικό κόσμο του Παρισιού και να πουλά πίνακες κατά την κρίση του. Τον προκαλούσε καλλιτεχνικά το ανθρώπινο σώμα και σε πολλές από τις εικόνες του με γυναίκες - χορεύτριες, τραγουδίστριες και πλύστρες - πάσχισε να το συλλάβει σε ασυνήθιστες στάσεις. Ενώ οι κριτικοί των Ιμπρεσιονιστών στοχοποιούσαν τις επιθέσεις τους στις επίσημες καινοτομίες τους, ήταν τα χαμηλού κοινωνικού επιπέδου θέματα του Degas που προκάλεσαν την περισσότερη αποδοκιμασία.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
EDGAR DEGAS: Η ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Ο Edgar Degas ήταν το μεγαλύτερο από τα πέντε παιδιά της Célestine Musson de Gas (Σελεστίν Μισσόν ντε Γκα) γεννημένης από Αμερικανούς γονείς και του Auguste de Gas (Ωγκούστ ντε Γκα), τραπεζίτη. Ο Edgar αργότερα άλλαξε το επώνυμό του στο λιγότερο αριστοκρατικό "Degas" το 1870. Γεννημένος σε εύπορη Γαλλο-Ιταλική οικογένεια, ενθαρρύνθηκε από μικρή ηλικία να ακολουθήσει τις τέχνες, αν και όχι ως μακροπρόθεσμη καριέρα. Την αποφοίτησή του το 1853 ακολούθησε ένα πανεπιστημιακό πτυχίο στη λογοτεχνία και στη συνέχεια ο Degas εγγράφηκε στο Λούβρο ως αντιγραφέας, κάτι που, όπως ισχυρίστηκε αργότερα στη ζωή του, είναι ο θεμέλιος λίθος για κάθε αληθινό καλλιτέχνη.
Μετά από μία σύντομη περίοδο στη Νομική σχολή, το 1855 έγινε δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, όπου σπούδασε ζωγραφική υπό τον ακαδημαϊκό καλλιτέχνη Louis Lamothe (Λουί Λαμόθ), έναν πρώην μαθητή του Jean-Auguste-Dominique Ingres (Zαν-Ωγκούστ-Ντομινίκ Ινγκρέ). Την ίδια χρονιά έλαβε χώρα η Exposition Universelle (Διεθνής Έκθεση) και ο Degas γοητεύτηκε από το Περίπτερο του Ρεαλισμού του Gustave Courbet's , μια προσωρινή κατασκευή που ανέγειρε ο ίδιος ο Courbet δίπλα στην επίσημη έκθεση, προκειμένου να εκθέσει όλα του τα έργα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που απορρίφθηκαν από τη Διεθνή Έκθεση. Επίσης, στην έκθεση αυτή ο Degas πρωτογνώρισε τον Ingres, ένα ζωγράφο αρκετά χρόνια μεγαλύτερό του, του οποίου η προσωπική καθοδήγηση ήταν πολύτιμη.
ΠΡΩΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το 1865, όταν ο Degas ήταν 22 ετών, ταξίδεψε στη Νάπολη στην Ιταλία, για να επισκεφθεί τη θεία του, τη βαρόνη Bellini (Μπελίνι) και την οικογένειά της. Αυτό το τριετές ταξίδι ήταν μια σημαντική στιγμή για την εξέλιξή του και είχε ως αποτέλεσμα το ρεαλιστικό πορτρέτο Οικογένεια Μπελίνι (The Bellini Family - 1859). Πέρασε ατελείωτες ώρες εξερευνώντας τα μουσεία και τις γκαλερί της Ιταλίας, μελετώντας προσεκτικά τα αναγεννησιακά έργα των Michelangelo (Μιχαήλ Άγγελος), Raphael (Ραφαήλ) και Titian (Τισιανός), καθώς και πολλών άλλων.
Το 1864, ενώ αντέγραφε έναν πίνακα του Velázquez (Βελάσκεζ) στο Λούβρο, γνώρισε τον Édouard Manet (Εντουάρ Μανέ), ο οποίος κατά τύχη αντέγραφε τον ίδιο πίνακα. Η φιλία του με τον Manet ήταν καταλυτική για την ανάπτυξη του Ιμπρεσιονισμού. Την επόμενη χρονιά, ο Degas εξέθεσε έργα στο Παρισινό Salon, στην πρώτη από τις έξι διαδοχικές εκθέσεις, παρουσιάζοντας έργα όπως το Édouard Manet and Mme Manet (Εντουάρ Μανέ & κα Μανέ) και το The Orchestra of the Opera (Η Ορχήστρα της Όπερας), και τα δύο μεταξύ 1868-69, πίνακες που διακριτικά θόλωναν τις γραμμές ανάμεσα στην ευθεία προσωπογραφία και την ηθογραφία
Κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Εθνοφρουρά στον Γαλλο-Πρωσικό Πόλεμο (1870-71), ο Degas συνειδητοποίησε ότι η όρασή του ήταν ελαττωματική, ενώ εκπαιδευόταν στις βολές με τουφέκι. Αποδείξεις αυτού του γενετικού του ελαττώματος μπορούν να βρεθούν ακόμα και στα πιο φημισμένα έργα του.
Η ΩΡΙΜΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Παρόλο που στα 1860 η καριέρα του Degas ήταν πολύ παραγωγική, τα πιο φημισμένα έργα του δημιουργήθηκαν στα 1870. Μέχρι αυτή τη δεκαετία είχε ήδη βρει την πραγματική του μούσα - το Παρίσι. Εμπνεόταν από τις λεωφόρους, τα καφέ, τα καταστήματα, τα στούντιο χορού, τα σαλόνια ζωγραφικής, τα θέατρα και τις όπερες. Και έγινε πολύ γνωστός για τη λεπτομερή παρατήρησή του, αφιερώνοντας πολύ χρόνο για να συλλάβει τις λεπτομέρειες των περιβαλλόντων ανθρώπων. Ίσως γι' αυτό το λόγο να απέρριπτε την ετικέτα "Ιμπρεσιονιστής", πιστεύοντας ότι υπονοούσε κάτι τυχαίο και ατελές.
Απόδειξη αυτού μπορεί να βρεθεί σε βασικά έργα όπως τα Foyer de la Danse (Πρόβα Χορού - 1872), Musicians in the Orchestra (Μουσικοί στην Ορχήστρα - 1872) και A Carriage at the Races (Άμαξα στους αγώνες - 1873). Καθένας από αυτούς τους πίνακες διευκρινίζει επίσης πώς ο Degas υιοθετούσε αντισυμβατικές απόψεις, παίρνοντας τη θέση ενός αφηρημένου θεατή. Όμως, σε αντίθεση με τους σύγχρονούς του όπως ο Renoir (Ρενουάρ) και ο Monet (Μονέ), ο Degas δεν ήταν plein air ζωγράφος, προτιμώντας το φως και την αξιοπιστία του στούντιο. Κατά τύχη, τα λίγα έργα του με υπαίθριες απεικονίσεις δημιουργήθηκαν από μνήμης ή προέκυψαν εν μέρει από τη φαντασία του.
Από το 1872 έως το 1873, ο Degas έκανε ένα εκτενές ταξίδι στη Νέα Ορλεάνη για να επισκεφθεί τον αδερφό του René (Ρενέ) και άλλα μέλη της οικογένειάς του, συμπεριλαμβανομένου και του θείου του, ο οποίος λειτουργούσε ένα αποτυχημένο ανταλλακτήριο βάμβακος. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του δημιούργησε πολλούς σημαντικούς πίνακες, συμπεριλαμβανομένου και του A Cotton Office in New Orleans (Γραφείο Βάμβακος στη Νέα Ορλεάνη - 1873), το μοναδικό έργο του που θα αγοραζόταν από μουσείο όσο βρισκόταν εν ζωή. Μετά την επιστροφή, οι Γάλλοι Ιμπρεσιονιστές διοργάνωναν την πρώτη τους ομαδική έκθεση στο Café Guerbois (Καφέ Γκερμπουά), στην οποία συμπεριλήφθηκε και ο Degas. Παρά αυτόν το συνεταιρισμό, ο Degas κρατούσε τα υπόλοιπα μέλη πάντα σε κάποια απόσταση. Θαύμαζε τη δουλειά τους και μοιραζόταν πολλές από τις ιδέες τους, αλλά ποτέ δεν ενστερνίστηκε εντελώς τη φιλοσοφία τους. Παρόλα αυτά, επέδειξε τη δουλειά του σε όλες, πλην μίας, τις ομαδικές εκθέσεις των Ιμπρεσιονιστών, συμπεριλαμβανομένης της τελικής έκθεσης του 1886. Επίσης, στρατολόγησε τους περισσότερους καλλιτέχνες να εκθέσουν σε αυτές τις εκθέσεις, από οποιοδήποτε άλλο μέλος της ομάδας.
Ο Degas παρέμεινε εργένης για όλη του τη ζωή και είχε λίγα, αν είχε, ρομαντικά μπλεξίματα. Αυτό έχει πυροδοτήσει εικασίες σχετικά με τη λογική του πίσω από τις ασυνήθιστες και γενικά καθόλου κολακευτικές απεικονίσεις γυναικών. Η πρόθεσή του, ίσως, ήταν να υποδηλώσει ότι οι φιγούρες πιάστηκαν εξ απήνης, αν και φεμινιστές κριτικοί τόνισαν ότι το αποτέλεσμα συχνά ήταν υποτιμητικό.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Καθώς ο 19ος αιώνας έφτανε στο τέλος του, ο ρυθμός δουλειάς του Degas ατόνησε και άρχισε να περνά περισσότερο χρόνο συλλέγοντας τα έργα άλλων καλλιτεχνών που θαύμαζε. Αγόρασε έργα σύγχρονών του όπως ο Manet, ο Pissarro (Πισσαρό), ο van Gogh (βαν Γκόγκ), ο Gauguin (Γκωγκέν) και ο Cézanne (Σεζάν), καθώς και γηραιότερων καλλιτεχνών, οι οποίοι είχαν συμβουλέψει τον Degas όταν ήταν νέος, όπως ο Delacroix (Ντελακρουά) και ο Ingres (Ινγκρέ). Μεταγενέστερα έργα του, όπως το μπρούτζινο Woman Rubbing Her Back with a Sponge (Γυναίκα Τρίβει την Πλάτη της με Σφουγγάρι - 1900) είναι απόδειξη για τη συνεχόμενη αφοσίωση του Degas να συλλαμβάνει τη γυναικεία μορφή, αλλά κανένα από τα έργα που δημιούργησε εκείνη την εποχή δεν είναι ισάξιο της πρότερης δουλειάς του.
Αν και ο Degas εγκατέλειψε την ελαιογραφία αργότερα στη ζωή του, συνέχισε να δουλεύει με διάφορα μέσα, συμπεριλαμβανομένων των παστέλ και της φωτογραφίας, όμως η γλυπτική έγινε το προτιμώμενο μέσο, καθώς η όρασή του χειροτέρευε. Γινόταν ολοένα και πιο μοναχικός και οι περισσότερες από τις φιλίες του με καλλιτέχνες, όπως ο Manet και ο Renoir, τελικά διαλύθηκαν. Αυτές οι ρήξεις επισπεύθηκαν από τον αντισημιτισμό του, τον οποίο εξέφραζε ελεύθερα, και ο οποίος ενισχύθηκε από τη στάση του κατά τη διάρκεια της υπόθεσης Ντρέιφους. Πέθανε το 1917.
ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ
Παρόλο που ο Degas δέχτηκε σκληρή κριτική κατά τη διάρκεια της ζωής του, την εποχή του θανάτου του η φήμη του ήταν βέβαιη ως ενός από τους ηγέτες της Γαλλικής τέχνης του τέλους του 19ου αιώνα. Η ευδιάκριτη διαφορά του από τους Ιμπρεσιονιστές, η ευρύτερη τάση του προς το Ρεαλισμό, έχαιραν και αυτές εκτίμησης. Το κύρος του αυξήθηκε μόνο μετά το θάνατό του, αν και από τη δεκαετία του 1970 είχε υπάρξει στόχος ακαδημαϊκής προσοχής και κριτικής, πρωτίστως επικεντρωμένης γύρω από τις απεικονίσεις των γυναικών, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως μισογυνιστικές.
ΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ DEGAS
"Θα ζούσα σε θανάσιμη δυστυχία όλη μου τη ζωή με τον φόβο ότι η γυναίκα μου ίσως να έλεγε Τι όμορφο πραγματάκι! μόλις τελείωνα έναν πίνακα."
- Απαντώντας σε ερώτηση γιατί δεν παντρεύτηκε ποτέ.
"Καλό είναι κάποιος να αντιγράφει αυτό που βλέπει, αλλά είναι πολύ καλύτερο να σχεδιάζει αυτό που τώρα μόνο βλέπει στη μνήμη του. Αυτή είναι μια μεταμόρφωση στην οποία η φαντασία συνεργάζεται με τη μνήμη."
"Πρέπει κανείς να φτιάξει το ίδιο θέμα ξανά και ξανά, δέκα φορές, εκατό φορές. Στην τέχνη τίποτα δεν πρέπει να θυμίζει τυχαίο, ούτε καν η κίνηση."
"Καμία τέχνη δεν είναι πιο αυθόρμητη από το μυαλό. Αυτό που κάνω είναι αποτέλεσμα της σκέψης και της μελέτης των μεγάλων δασκάλων."
