αρχική σελίδα

Η ώριμη περίοδος

Ο de Kooning έκανε τις πρώτες σημαντικές συνεισφορές στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό στα μέσα της δεκαετίας του 1940. Ισοπέδωσε τον εικονογραφικό χώρο στους πίνακές του και απλοποίησε το χρώμα. Η μορφή παρέμεινε παρούσα, αν και σε έργα όπως το Pink Angels (Ροζ Άγγελοι, περίπου το 1945) ήταν άυλη και διασκορπισμένη μέσα στον καμβά, και ήταν δύσκολο να εξαχθεί από το φόντο. Η σύνθετη σχέση, ανάμεσα στη μορφή και το υπόβαθρο, παρέμεινε το κεντρικό χαρακτηριστικό στο ύφος του de Kooning και είναι μία από τις πιο εντυπωσιακές ιδιότητες μεταγενέστερων συνθέσεων, όπως η Woman I (Γυναίκα Ι, 1950-52).

Ο de Kooning ξεκίνησε μία σειρά ασπρόμαυρων αφηρημένων συνθέσεων, στα μέσα της δεκαετίας του 1940, καθώς, όπως λέγεται, δε μπορούσε να αγοράσει ακριβές χρωστικές ουσίες και έπρεπε να στραφεί σε οικιακό σμάλτο. Κυριαρχούσαν στην πρώτη του ατομική έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε στη Γκαλερί Charles Egan, το 1948, και ήταν καθοριστικές στην εδραίωση της φήμης του. Συνέχισε να δουλεύει πάνω σε αυτές μέχρι το τέλος της δεκαετίας, επιτρέποντας τελικά στο χρώμα να εισχωρήσει σε μεταγενέστερα έργα όπως το Excavation (Εκσκαφή, 1950).

Ο de Kooning πιθανώς είναι πιο γνωστός για τους πίνακές του με γυναίκες. Εργάστηκε πάνω σε αυτούς, σε διάφορα διαστήματα μέσα σε μια περίοδο 30 ετών, ξεκινώντας στις αρχές της δεκαετίας του 1940, αν και πρώτη φορά τους εξέθεσε το 1953, στη Γκαλερί Sidney Janis. Στο κέντρο της έκθεσης αυτής ήταν το Woman I, ένας πίνακας που ο de Kooning ξεκίνησε το 1950 και ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 1952. Η διαδικασία δημιουργίας του πίνακα έγινε διάσημη, όχι μόνο από μια σειρά φωτογραφιών που τραβήχτηκαν από τον Rudy Burckhardt, αλλά και από το άρθρο του Thomas B.Hess "Ο Willem de Kooning ζωγραφίζει έναν πίνακα", στο οποίο περιέγραψε τη διαδικασία δημιουργίας του πίνακα, ως ένα ταξίδι που περιελάμβανε εκατοντάδες αναθεωρήσεις και ολοκληρώθηκε μόλις λίγα λεπτά πριν το έργο φορτωθεί στο φορτηγό, που θα το μετέφερε στη γκαλερί.

Το έργο Woman I αγοράστηκε από τη Γκαλερί Janis για το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), κάτι που επιβεβαίωσε τη σημασία του στα μάτια πολλών κριτικών, όμως όλη η σειρά "Women" (Γυναίκες) έγινε αμφιλεγόμενο θέμα συζήτησης, για πολλούς άλλους λόγους. Η έκθεση που έκανε ο de Kooning το 1948, τον είχε καταστήσει αρχηγό μίας νέας γενιάς ζωγράφων, που έμοιαζαν όλοι να ενδιαφέρονται να καταστείλουν το αφηγηματικό περιεχόμενο και τη μορφοποίηση από τους πίνακές τους. Τώρα ο de Kooning είχε επανασυστήσει τη μορφή και κάποιοι σχολιαστές - συμπεριλαμβανομένου και του κριτικού Clement Greenberg (Κλέμεντ Γκρίνμπεργκ) - ένιωθαν ότι ήταν ένα βήμα προς τα πίσω. Ο ζωγράφος διαφωνούσε: "Ποιο είναι το πρόβλημα;", είπε κάποτε, "όλο αυτό έχει να κάνει με την ελευθερία." Και σε μία άλλη περίπτωση, ο de Kooning σχολίασε ότι "η σάρκα ήταν ο λόγος για τον οποίο ανακαλύφθηκε η ελαιογραφία."

Οι πίνακες του de Kooning ήταν επίσης αναπόφευκτα αμφιλεγόμενοι, λόγω της βίαιης παραμόρφωσης των μορφών - ένας από τους εμπόρους του καλλιτέχνη είπε κάποτε, ότι οι καμβάδες του είχαν τρύπες που δημιουργήθηκαν από τη βιαιότητα που είχαν οι πινελιές του. Οι πίνακες ήταν, εν μέρει, εμπνευσμένοι από εικόνες γυναικών σε δημοφιλή περιοδικά: για να δημιουργήσει το στόμα στο Woman I, ο de Kooning έκοψε τα χείλη από μία φωτογραφία και τα κόλλησε απευθείας πάνω στον καμβά. Άλλοι υπερασπίστηκαν τη σειρά, ως αρχέτυπα εμπνευσμένα από το έργο τόσο των Παλαιών Διδασκάλων όσο και των μοντέρνων καλλιτεχνών. Από τους πιο πολυμαθείς ανάμεσα στους καλλιτέχνες της Σχολής της Νέας Υόρκης, ο de Kooning είχε βουτηχτεί στην ιστορία της τέχνης και θεωρούσε την Odalisque (Οδαλίσκη, 1814) του Ingres ως έναν από τους κυριότερους προγόνους της σειράς - αν και ήταν, επίσης, προσεκτικός στο να ιχνηλατεί όλη τη γενεαλογία της σειράς: "Δε ζωγραφίζω με ιδέες της τέχνης στο μυαλό, " είπε, "Βλέπω κάτι που με ενθουσιάζει. Γίνεται το περιεχόμενό μου."

Άλλοι εξέφρασαν αποστροφή για τη σειρά. Η κριτικός Emily Genauer έγραψε στην εφημερίδα Newsday το 1969 "[ο de Kooning] βασανίζει [τις γυναίκες], τις χτυπά, τις τεντώνει σε σχάρες, τις ζωγραφίζει και τις καταλύει... Δεν είναι καθαυτή η περιφρόνηση στα έργα του de Kooning, που έχω στο νου μου. Είναι η απουσία ολοκλήρωσης και ποικιλίας από ένα μεγάλο ταλέντο, που φαίνεται να έχει αλυσοδεθεί σε ένα λάγνο, στύλο τοτέμ με μάτι λύγκα." Και, ακόμα και σήμερα, πολλοί αντιπαθούν τα έργα της σειράς, γι' αυτό που τους μοιάζει ως μία μισογυνιστική απεικόνιση της γυναίκας, ως ο "τερατώδης άλλος."

Ωστόσο, η σειρά έδωσε ακόμα μία ώθηση, στην ολοένα αυξανόμενη φήμη του de Kooning, και εκείνος τη συνέχισε, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Δημοσίευσε επίσης το πρώτο γραπτό έργο του, βασισμένο σε μια διάλεξη που είχε δοθεί στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜΑ), με τίτλο "Τί Σημαίνει Για Μένα Αφηρημένη Τέχνη". Σ' αυτή την περίοδο ήταν που απέκτησε οικονομική σταθερότητα.

Ο de Kooning έγινε γρήγορα κεντρική φιγούρα στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Όχι απλά προώθησε την αρχηγία του μέσω της δουλειάς του, αλλά έγινε μία ουσιαστική παρουσία στην κοινωνική σκηνή του κινήματος. Ήταν μέλος της οργάνωσης Eighth Street Artists' Club (Λέσχη Καλλιτεχνών της Όγδοης Οδού), που είχε συναντήσεις τα βράδια της Τετάρτης, για να συζητήσει την τέχνη και τη θεωρία, και επίσης έγινε σταθερός θαμώνας, πίνοντας πολύ, στην παμπ Cedar (Κέδρος) στη Δέκατη Οδό. Είχε πολύ στενή εργασιακή σχέση με τον Franz Kline, (Φραντς Κλάιν) και ήταν, οπωσδήποτε, η πιο ισχυρή επιρροή για το ζωγράφο. Ήταν λιγότερο κοντά με τον Pollock, αν και τον θαύμαζε πολύ, και παραδέχτηκε ότι ζήλευε το ταλέντο του. Ένιωθε ότι ο Pollock κατείχε την "terribilita" (δεινότητα) του Michelangelo (Μιχαήλ Άγγελος), μία δυνατότητα να παράγει τέχνη μεγαλειώδους ομορφιάς, που προκαλεί δέος.

Τα τελευταία χρόνια

Ο de Kooning σπανίως έδειχνε ενδιαφέρον στην εξερεύνηση και τη λεπτομέρεια των σκηνών στους πίνακές του, στα τέλη των δεκαετιών του 1940 και του 1950. Γενικά υποδήλωναν ζοφερές αστικές στιγμές, αν και περιέγραψε τα σκηνικά της σειράς του "Women" ως ένα "μη-περιβάλλον" (no-environment). Προς το τέλος της δεκαετίας του 1950 ωστόσο, ξεκίνησε να δείχνει ενδιαφέρον σε ένα νέου τύπου σκηνικό. Ξεκίνησε μία σειρά Abstract Urban Landscapes (Αφηρημένων Αστικών Τοπίων, 1955-58) και ακολούθησαν τα Abstract Parkway Landscapes (Αφηρημένα Τοπία Λεωφόρων, 1957-61) και τα Abstract Pastoral Landscapes (Αφηρημένα Βουκολικά Τοπία, 1960-66). Η προσωπική του ζωή έγινε πιο ήρεμη: το 1961 έγινε επιτέλους Αμερικανός πολίτης, αφού είχε ζήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες για τριάντα πέντε χρόνια· και το 1963 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο East Hampton, σε μία αγροικία με ένα μεγάλο στούντιο.

Τα ενδιαφέροντα του de Kooning απομακρύνονταν από την πόλη, αλλά δε γίνονταν απαραίτητα λιγότερο ριζοσπαστικά. Πάντα ανέτρεχε στους Παλαιούς Διδασκάλους περισσότερο από ότι στους ομοτέχνους του και, ακόμα και η σειρά του "Women", διατηρούσε ρίζες στα παραδοσιακά πορτρέτα. Τα τοπία του μπορεί να υποδήλωναν παράδοση, όμως ήταν ιδιαιτέρως αφηρημένα και, μερικές φορές, αναφερόταν στην έμπνευσή τους, μόνο στον τίτλο. Αν και το μπλε και το κίτρινο στο έργο Montauk Highway (Λεωφόρος Montauk, 1958) υποδηλώνουν με βεβαιότητα τη θάλασσα και την άμμο, ο de Kooning δεν έκανε καμία προσπάθεια να απεικονίσει μία πραγματική τοποθεσία. Χαρακτηριζόταν από τολμηρές, απλές κινήσεις, παρόμοιες με εκείνες του Franz Kline, με τον οποίο ο de Kooning ήταν κάποτε πολύ κοντά. Και παρά το ότι τα τοπία του προσέλκυσαν λιγότερη αρνητική φήμη από τη σειρά Γυναίκες, αποδείχθηκαν επίσης ότι ασκούν ιδιαίτερη επιρροή, ιδιαίτερα στη δουλειά του Καλιφορνέζου ζωγράφου Richard Diebenkorn (Ρίτσαρντ Ντίμπενκορν), ιδιαίτερα στη σειρά του Ocean Park (Ωκεάνειο Πάρκο).

Στο Long Island ο de Kooning συνέχισε να ζωγραφίζει γυναίκες, αλλά εξερεύνησε επίσης νέες λεωφόρους. Γύρω στο 1970 εμπνεύστηκε από τον Henry Moore (Χένρι Μουρ) για να ασχοληθεί με τη γλυπτική για πρώτη φορά, και δημιούργησε έργα, των οποίων τα άμορφα μοντέλα από πηλό μεταφέρθηκαν στη χυτή χάλκινη μορφή τους. Το πιο γνωστό από τα γλυπτά αυτά είναι ίσως το Clam Diggers (Εκσκαφείς Μυδιών, 1964), ένα θέμα με το οποίο ασχολήθηκε και σε κάποιους από τους πίνακές του, από εκείνη την περίοδο. Το 1968 ο de Kooning επέστρεψε στην Ολλανδία, για πρώτη φορά μετά από σαράντα δύο χρόνια, για μια αναδρομή στο μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ· μια ακόμα σημαντική αναδρομή πραγματοποιήθηκε στο ίδιο μουσείο το 1986. Ζώντας και ζωγραφίζοντας στο Long Island κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο de Kooning δημιούργησε μεγάλα αφηρημένα έργα σε ζωντανούς τόνους με απλούστερες, πιο εκπαιδευμένες κινήσεις από εκείνες που είχαν χαρακτηρίσει το πιο πρώιμο στυλ του. Η δουλειά του συνέχισε να προσελκύει υψηλούς επαίνους και έμοιαζε με τη δουλειά ενός καλλιτέχνη, που ήταν ακόμα σε πλήρη φόρτιση των ταλέντων του. Ωστόσο, η μνήμη του de Kooning άρχισε να φθίνει σημαντικά προς το τέλος της δεκαετίας. Στο τέλος διαγνώστηκε με τη νόσο του Αλτζχάιμερ, και μετά το θάνατο της Elaine de Kooning το 1989, ο Willem περιήλθε υπό την κηδεμονία της κόρης του, μέχρι το θάνατό του το 1997, σε ηλικία 92 ετών.

Το έργο που δημιούργησε στα τελευταία του χρόνια, έχει προκαλέσει από τότε σημαντική συζήτηση για τη φύση της δημιουργικότητας: καθώς οι τιμές του de Kooning συνέχισαν να ανεβαίνουν στις δημοπρασίες, υπήρχε διαφωνία πάνω στο αν τα τελευταία έργα του είχαν επηρεαστεί από την πνευματική του ανικανότητα. Πολλοί διαφωνούσαν, λέγοντας ότι - κυρίως σε ό,τι αφορούσε στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό - η δημιουργικότητα πήγαζε περισσότερο από το ένστικτο παρά από το πνεύμα.