ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο André Breton (Αντρέ Μπρετόν) ήταν αρχικό μέλος του κινήματος του Ντανταϊσμού, που προχώρησε ιδρύοντας και πρωτοστατώντας στο κίνημα του Σουρεαλισμού, το 1924. Στη Νέα Υόρκη, ο Breton και οι συνάδελφοί του επιμελήθηκαν σουρεαλιστικές εκθέσεις, εισάγοντας τις ιδέες του αυτοματισμού και της διαισθητικής τέχνης, φτάνοντας στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Ενασχολήθηκε με ποικίλα δημιουργικά καλλιτεχνικά μέσα, κυρίως όμως επικεντρώθηκε στο κολάζ και τη χαρακτική, καθώς επίσης και στη συγγραφή αρκετών βιβλίων. Ο Breton καινοτόμησε εισάγοντας τρόπους, με τους οποίους κείμενο και εικόνα μπορούν να ενωθούν με τυχαίο τρόπο, ώστε να δημιουργηθούν νέοι ποιητικοί συνδυασμοί εικόνας και λέξεων. Οι ιδέες του, σχετικά με τη πρόσβαση στο υποσυνείδητο και τη χρήση συμβόλων για προσωπική έκφραση, υπηρέτησαν ως θεμελιώδες εννοιολογικό δομικό στοιχείο για τους καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης, τη δεκαετία του 1940.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΙΔΕΕΣ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ANDRÉ BRETON
Τα πρώτα χρόνια
Ο Andre Breton γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριό, αλλά η οικογένειά του μεταφέρθηκε σε ένα Παριζιάνικο προάστιο αμέσως μετά. Διακρίθηκε στο σχολείο και αρκετά νωρίς ανέπτυξε λογοτεχνικά ενδιαφέροντα. Ο Breton μελέτησε εκπροσώπους του γαλλικού κινήματος της Παρακμής, όπως τους Charles Baudelaire (Σαρλ Μπωντλαίρ), J.K. Huysmans (Ζ.Κ.Υσμάν), Stephane Mallarme (Στεφάν Μαλαρμέ) και γερμανούς Ρομαντικούς συγγραφείς, όλοι από τους οποίους διαμόρφωσαν τις πρώιμες σκέψεις του στο πνεύμα της πρωτοπορίας. Μέχρι το 1912, ο Breton είχε αποκτήσει εμπλουτισμένη γνώση της Σύγχρονης τέχνης και ξεκίνησε να μελετά τον Αναρχισμό, σαν πολιτικό κίνημα. Αν και αγαπούσε τους Γάλλους Παρακμιακούς, όπως τον Gustave Moreau (Γκυστάβ Μορώ), άρχισε να διαχωρίζει τον εαυτό του από την πεποίθηση "τέχνη για την τέχνη", υπέρ της τέχνης που απευθύνεται στις μάζες.
Η αρχική εκπαίδευση
Καθώς ο Breton έπλαθε τον πρώιμο αισθητισμό του, σπούδασε παράλληλα ιατρική, ολοκλήρωσε τη βασική στρατιωτική του εκπαίδευση και, το 1915, του ανατέθηκε να εργαστεί σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο στη Νάντη. Τα πρώτα του ποιήματα, Δεκέμβριος και Ηλικία, τα έγραψε ενώ εργαζόταν εκεί σαν νοσοκόμος. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, συνάντησε τους μεντορές του, Guillaume Apollinaire (Γκιγιώμ Απολλιναίρ) και Jacques Vache (Ζακ Βασέ), που και οι δύο είχαν εισαχθεί στο νοσοκομείο, λόγω τραυμάτων πολέμου. Το μίσος του Βreton για τον πόλεμο, τον οδήγησε σε μια έντονη έρευνα των ψυχοθεραπευτικών πρακτικών του Sigmund Freud (Σίγκμουντ Φρόιντ). Ανέπτυξε ένα πάθος για την ψυχιατρική τέχνη, που αξιοποιεί το υποσυνείδητο, γεγονός που ενίσχυσε το ενδιαφέρον του για το Ντανταϊσμό και, αργότερα, το Σουρεαλισμό. Το 1919, ο Breton ξεκίνησε να αλληλογραφεί με τον Tristan Tzara (Τριστάν Τζαρά), ο οποίος διαμόρφωνε τις πρώτες θεωρίες του Ντανταϊσμού στη Ζυρίχη. Οι δυο τους, τελικά, ένωσαν τις δυνάμεις τους στο Παρίσι, το 1920.
Η ώριμη περίοδος
Όταν ο Breton έφτασε στο Παρίσι, ήταν στα μέσα της τρίτης δεκαετίας της ζωής του και είχε ήδη καθιερωθεί σαν συγγραφέας & εκδότης ενός πρωτοποριακού περιοδικού με τον τίτλο "Λογοτεχνία" (Litterature). Ενώ ο Tzara έγραψε το Μανιφέστο του Ντανταϊσμού, o Βreton προώθησε τη δημοσιογραφία και τις ζωντανές εκδηλώσεις, ως τις έσχατες κινήσεις ενάντια στην αστική τάξη. Παραστάσεις Ντανταϊσμού δεν καταγράφηκαν, οπότε το μεγαλύτερο μέρος της εκστρατείας υπάρχει σήμερα μόνο σε έντυπη μορφή όπως φυλλάδια, αφίσες, μανιφέστα και περιοδικά. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Breton οργάνωσε πολλές αναγνώσεις και εκδηλώσεις. Ο ίδιος, μαζί με άλλους καλλιτέχνες, δημοσίευσε ανοικτές επιστολές, συνεντεύξεις σε εφημερίδες, δελτία τύπου και διαφημίσεις. Αξιοποίησαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να διαδώσουν τις θεωρίες τους και να κάνουν επίθεση στη θεώρηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας σαν ελιτιστική πρακτική.
Επειδή ο Ντανταϊσμός αρχικά συνδέθηκε με το γερμανικό Εξπρεσιονισμό, πολλοί Γάλλοι κριτικοί τον αντιπάθησαν. Στο πλαίσιο αυτό, ο Breton εργάστηκε για να καθιερωθεί αυτό το νέο κίνημα στις γαλλικές λογοτεχνικές κοινότητες . O Ντανταϊσμός ξεθώριασε το 1924, λόγω προσωπικών διαφορών ανάμεσα στο Breton και το Tzara. Αυτό άνοιξε το δρόμο για το Σουρεαλισμό του Breton. Το Μανιφέστο του Σουρεαλισμού, που ερμηνεύει τα πειράματα του Breton με τον ψυχικό αυτοματισμό, έγινε δημοφιλές στην Αμερική, όταν ο ίδιος έφερε εκθέσεις Σουρεαλιστών καλλιτεχνών στη Νέα Υόρκη.
Τα τελευταία χρόνια
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930, οι καλλιτέχνες του σουρεαλιστικού κινήματος πολώθηκαν, κάποιοι ευνοώντας τον πολιτικό ακτιβισμό εις βάρος της εμπορικής επιτυχίας. Καλλιτέχνες όπως οι Max Ernst (Μαξ Ερνστ), René Magritte (Ρενέ Μαγκρίτ) and Salvador Dalí (Σαλβαντόρ Νταλί) επιδίωξαν να προωθήσουν συνδέσεις ανάμεσα στα όνειρα και την πρακτική της τέχνης. O Breton, ο οποίος απέρριψε το φασισμό, συνηγόρησε για την πολιτική ευθύνη και, συνεπώς, πολλοί Σουρεαλιστές ακολούθησαν τη νύξη του. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι πολλές γυναίκες που συσχετίστηκαν με το Σουρεαλισμό, όπως οι Lee Miller (Λι Μίλερ) και Meret Oppenheim (Μέρετ Οπενχάιμ), ακολούθησαν το Breton, κατά τη διάρκεια της εξερεύνησής του σε θέματα σεξουαλικής ταυτότητας, εκείνη την περίοδο.
Κατά τη διάρκεια της έναρξης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Breton ταξίδεψε στην Ευρώπη, όπου έδινε διαλέξεις επιπλήττοντας την καταστολή της πνευματικής ελευθερίας. Ιδιαίτερα, πέρασε το καλοκαίρι του 1939 με το Roberto Matta (Ρομπέρτο Μάτα) στο εξοχικό του σπίτι, όπου ο Matta ζωγράφιζε τα κομμάτια τα οποία θα εισήγαγαν οπτικά τον αυτοματισμό στην Αμερική. O Breton και πάλι εργαζόταν ως γιατρός, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος. Τελικά έφυγε στη Νέα Υόρκη το 1941. Για τα επόμενα χρόνια, ο Breton δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Yale και σε άλλα πανεπιστήμια σχετικά με τον αυτοματισμό, την πολιτική και το Σουρεαλισμό. Η επιρροή του στη Σχολή της Νέας Υόρκης έγινε σαφής, καθώς ζωγράφοι όπως οι Pollock (Πόλοκ) και Motherwell (Μάδεργουελ) εφάρμοσαν τις θεωρίες του στις καλλιτεχνικές πρακτικές τους.
Όταν ο πόλεμος τελείωσε, ο Breton συνέχισε να γράφει και να ταξιδεύει στον κόσμο, επέστρεψε όμως τελικά στο Παρίσι. Στη δεκαετία του 1940 και του 1950, ο Breton ασχολήθηκε κυρίως με δοκίμια και ποιήματα, συμπεριλαμβανομένου του έργου Arcane 17 (1945), ένα μυθολογικό αφήγημα που έγραψε στον Καναδά. Επίσης, δημοσίευσε την ποιητική συλλογή με τίτλο Constellations (Αστερισμοί, 1959), μία ποιητική συλλογή εμπνευσμένη από τους ομώνυμους πίνακες γκουας (μέθοδος ζωγραφικής με αδιαφανείς ακουαρέλες, που αναμιγνύονται με ένα παρασκεύασμα κόλλας) του Joan Miró (Χουάν Μιρό). Επίσης, έκανε συλλογή καλλιτεχνικών έργων, ιδιαίτερα των αυτόχθονων πληθυσμών. Η συλλογή του παρέμεινε ανέπαφη μέχρι το 2003, όταν το ατελιέ του Breton απογυμνώθηκε και τα έργα πουλήθηκαν σε δημοπρασία. Μέρος της συλλογής του παραμένει στο Κέντρο Πομπιντού (Centre Pompidou). Το Dossier Dada, ένα αρχείο του Breton που αποτελείται από αποκόμματα τύπου και δημοσιεύσεις που σχετίζονται με αυτό το καλλιτεχνικό κίνημα, βρίσκεται στο Kunsthaus (Σπίτι της Τέχνης) της Ζυρίχης.
ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ
Το κληροδότημα του André Breton εξαπλώθηκε ευρέως και συνεχίζει μέχρι σήμερα. Μετά την άφιξή του στη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι ιδέες του σχετικά με το Σουρεαλισμό ήταν απαραίτητες στους πρώιμους εκπροσώπους του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού, όπως οι Arshile Gorky, Roberto Matta και Yves Tanguy, καθώς και τους Σουρεαλιστές δεύτερης γενιάς, όπως ο Joseph Cornell. O ίδιος πρωτοστάτησε στην ιδέα της συγχώνευσης τέχνης και πολιτισμού, η οποία έγινε μια βασική αρχή στην Ποπ αρτ (Pop Art). Ο Breton χρησιμοποιώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σαν εργαλείο της πρακτικής τέχνης, καθοδήγησε πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες. Με τον τρόπο αυτό προδιέγραψε την περφόρμανς (Performance Art), το κίνημα του Fluxus (Φλούξους), τον Εννοιολογισμό, και ο,τι ακολούθησε αυτά τα κινήματα. Ίσως πάνω απ' όλα, η αγάπη του Breton για το παράλογο χιούμορ συνεχίζει να εμπνέει τους καλλιτέχνες μέχρι σήμερα.
ΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ANDRÉ BRETON
"Πότε θα παραχωρηθεί στο αυθαίρετο η θέση που του αξίζει, στο σχηματισμό των έργων και των ιδεών;"
-Από το έργο For Dada
"Συχνά επαναλαμβάνεται ότι ο Leonardo da Vinci (Λεονάρντο ντα Βίντσι) συμβούλευε τους μαθητές του, κατά την αναζήτηση ενός κατάλληλου πρωτότυπου θέματος, να κοιτάζουν σταθερά σε έναν παλιό, υπέργηρο τοίχο. Πολύ σύντομα, έλεγε, θα παρατηρήσετε τις μορφές και τις σκηνές, που θα γίνονται όλο και πιο ακριβείς... Από εκείνη τη στιγμή και μετά το μόνο που θα πρέπει να κάνετε είναι να αντιγράψετε ότι βλέπετε και να το συμπληρώσετε, όπου είναι απαραίτητο. Αν και αναφορές συνεχίζουν να γίνονται σε αυτό, μπορεί κανείς να πει ότι αυτό το μάθημα χάθηκε. Ο όμορφος αλληγορικός τοίχος, γεμάτος με σαύρες, δεν είναι πάρα ένας στύλος στην εθνική οδό, που προκαλεί ανατροπή, μπροστά στον οποίο ένα τοπίο που πότε δεν είχε χρόνο να σχηματίσει τον εαυτό του, ανασυνθέτει επιπλέον, το μαγικό καθρέφτη, στον οποίο ζωή και θάνατος μπορούν να διαβαστούν... Ας ρίξουμε μια ματιά ειλικρινούς εκτίμησης σε αυτές τις στοιχειώδεις επιφάνειες, στις οποίες ο μελλοντικός κόσμος έχει για τόσο πολύ καιρό επιλέξει να συντεθεί ο ίδιος. Κόκκοι καφέ, παλιοσίδερα, θολός καθρέφτης: τα αδιαπέραστα φωτεινά πέπλα για τα καπέλα των νέων γυναικών εξακολουθούν να γίνονται από εσάς."
